R yunusov, K. Umarov, B. Karimov

Mandarin navlari. Italyanskiy  yoki tolbargli mandarin-
ning tupi kichik, shox-shabbasi qalin, serbarg, shoxlari ingichka, 
mevalari o‘rtacha yirik, yassi sharsimon, vazni 65–75 gr. Mevasi 
tarkibida 20 tagacha urug‘ bo‘ladi.
Italyanskiy mandarin navi transheyalarda o‘stirilganda meva-
sining o‘rtacha vazni 70–80 gr, po‘stining og‘irligi mevaning 
umumiy vazniga nisbatan 28–30 foizdir.

---

49
Miagava Vase – past bo‘yli mandarinlar naviga kiradi. Tupi 
kichikroq, bo‘yi 1,5–2 metrgacha yetadi. Mevalari o‘rtacha yirik, 
vazni 80–100 gr keladi, yumaloq shaklda.
Kovano Vase – past bo‘yli mandarin navi. Tupi kichikroq, 
shox-shabbasi ixcham, bo‘yi 1,5–2 metrga yetadi. Mevalari 
yumaloq, o‘rtacha yirik, vazni 120–140 g keladi. Po‘sti to‘q 
sariq, mazasi achchiq-chuchuk. Sharbati tarkibida 0,5–0,8 foiz 
kislota, 6,5–7 foiz shakar, 15–20 foiz S vitamini bo‘ladi. Ekil-
ganidan keyin 5–6-yili ayrim turlaridan 12–15 kg gacha hosil 
olish mumkin. Sitrus o‘simliklar urug‘idan va vegetativ yo‘l bi-
lan ko‘payadi. Payvandtag yetishtirishda va seleksiya ishlarida 
asosan urug‘idan ekib ko‘paytiriladi. Navdor ko‘chatlar veg-
etativ yo‘l bilan yetishtiriladi. Ishlab chiqarish sharoitda sitrus 
ко‘chati vegetativ yo‘1 bilan ko‘payadi yoki qalamchadan yoki 
kurtak payvand qishlash yo‘li bilan yetishtiradi. Qalamchadan 
ko‘paytirishda bir yilda payvand qilib ko‘paytirilganda 2 yil, 
ba’zan 3 yilda standart ko‘chat olish mumkin.
Greypfrut.  Sok tayyorlash uchun ekiladi, hosildorligi ni-
hoyatda yuqori. Bir dona mevasining vazni 500 g dan 1 kg ga-
cha. Navlari yo‘q. Mahalliy formalari mavjud. Limonga pay-
vand qilish yo‘li bilan ko‘paytiriladi. Ko‘chatining atrofida ildiz 
o‘sishi hisobga olingan holda yil sayin kengroq joy qoldirilishi 
zarur.
Sitrus o‘simliklar issiqxonada qalamchadan ko‘paytiriladi. 
Bu yerlarda yil bo‘yi qalamcha olish mumkin, lekin bahor va erta 
kuz Meyer limoni qalamchadan ekiladigan eng yaxshi muddat hi-
soblanadi.
Erta bahorda qalamcha qilinganda eng ko‘p, ya’ni 80–90 
foiz tutadi. Bahorda ekish uchun pishgan va chala pishgan, 
po‘stlog‘i yashil va 4–5 mm li o‘tgan yilgi novdalar qalamcha 
qilinadi.
Novdalarni tayyorlash, qalamcha kesish va ularni ishlash 
vaqtida qurib qolmasligi uchun vaqt-vaqti bilan suv purkab 
turish va ustini yopib qo‘yish kerak. Sitrus o‘simlik ko‘chatlari 
ekiladigan maydon suv bilan ta’minlangan, sug‘orish uchun 

---

50
qulay, o‘rtacha zichlikdagi unumdor tuproqli, shamoldan, ay-
niqsa, garmseldan to‘silgan joy bo‘lishi kerak.
Bunday yerlarni kuzda chuqur shudgorlash, har gektariga 
20 t gacha go‘ng va 5000 kg gacha superfosfat solinadi. Ko‘chat 
ekishdan oldin 70 sm li egatlar olib keyin sug‘oriladi.
Sitrus o‘simliklarning urug‘i unuvchanligini tez yo‘qotadi. 
Shuning uchun mevadan ajratib olinishi bilan ularni tezda yerga 
yoki nam qumga ekish kerak. Vegetatsiya davrida yer sug‘oriladi, 
yumshatiladi va begona o‘tlar yo‘qotiladi.
Birinchi marta o‘sa boshlaganda va ikkinchi marta iyul oyida 
qo‘shimcha oziqlantiriladi: bunda har safar gektariga 60 kg dan 
azot solinadi. Kuzda ko‘chatlar tuprog‘i bilan ko‘chirib olinadi, 
transheyadagi doimiy joyga ekiladi yoki bahorgacha ko‘mib 
qo‘yiladi.
Doimiy joyga ekish uchun ko‘chatzordan olinadigan sitrus 
o‘simliklarning standart ko‘chat tupining diametri 0,7–1 sm bo‘-
lishi va yaxshi rivojlangan 3–4 ta birinchi tartibda shoxi bo‘lishi 
kerak.

---

51