R yunusov, K. Umarov, B. Karimov

2-amaliy mashg‘ulot
7.  SUBTROPIK O‘SIMLIKLAR VA REZAVOR 
МЕVАLAR MORFOLOGIYASINI O‘RGANISH (2 soat)
Ishning maqsadi:  Talabalarni  subtropik  meva  ekinlarining       
yer ostki va yer ustki qismlari tuzilishi, o‘sishi va rivojlanishi bilan 
ta nishtirish.
Material va jihozlar:
1. Turli yoshdagi subtropik meva ekinlarining ko‘chatlari, 
ular ning yer ostki va yer tistki qismlarini ko‘rsatuvchi jadvallar, 
gerbariy materiallari.
2.  А. Ribakov, S. Ostrouxova. O‘zbekiston mevachiligi. – T.: 
O‘qituvchi.  – 1981, 48–61-betlar.
Qisqacha tushuntirish: Subtropik mevali o‘simliklar gu-
ruhiga anor, anjir, xurmo, chilonjiyda kabi o‘simliklar kiradi.
Anor. O‘zbekistonda anor qadim zamondan beri yetishtirilib 
kelinmoqda. Anor avlodiga ikkita tur kiradi. Mevasining tarki-
bida 14–21 foiz qand, 0,8–4 foiz kislota mavjud. Anorning 
gullash davri uzoqqa cho‘zilib, gullari ko‘p, yirik va qizil rangli 
bo‘lgani tufayli, u ajoyib dekorativ o‘simlik bo‘lishi ham mum-
kin.
Anor bo‘yi 2 m dan 5 m gacha bo‘lgan ko‘p shoxli kichikroq 
daraxt yoki buta hisoblanadi. Anor 
daraxtining yer ustki qismlari 
har 10–15 yilda kesib tashlanadi, 
chunki bu paytga kelib u qariydi va 
hosili kamayadi. Ildizlari baquv-
vat, ko‘p tarmoqlangan va uzoq 
vaqt yashaydigan bo‘ladi. Shoxlari 
tikanli, nordon anorlarning tikani 
shirin anorlarnikidan ko‘p bo‘ladi. 
Gullari yirik. Mevasida 6–12 ta uya 
bo‘lib, juda ko‘p donalari bo‘ladi.
Anjir.  Anjir o‘simligining 
av lo diga 1000 ta gacha tur kira-
19-rasm. Anor. 
«Kazaki anor» navi.

---

52
di. O‘zbekistonda anjir, asosan, 
farg‘ona vodiysi va Samarqand 
viloyatida keng tarqalgan. An-
jir daraxtining bo‘yi 4–15 m ga-
cha, shoxlari qalin, tarvaqaylab 
o‘sgan bolib, sutsimon o‘tkir 
shirasi bor. Ildizi tuproqqa 6 m 
gacha chuqurlikka ketadi. juda 
ko‘p ildiz bachkilari chiqaradi.
Anjir gullari mayda, bir jinsli, 
nok shaklida to‘pgul hosil qilib, 
barg qo‘ltig‘idan o‘sib chiqadi. 
To‘pgulida erkak va urg‘ochi 
gullar joylashgan. Anjir da-
raxti boqqa o‘tqazilgandan so‘ng 2–3-yili hosil qila boshlaydi. 
O‘zbekistonda anjirning Kadota navi va Qora mahalliy shakllari 
keng tarqalgan.
Xurmo. Qimmatli subtropik o‘simliklardan biri bu xurmo hi-
soblanadi. Xurmo daraxtining avlodiga 200 ga yaqin tur kiradi. 
Xurmo ning 800 dan ortiq navi mavjud. Daraxtining bo‘yi 10–16 
m ga yetadi, uzoq yashaydi, gullari o‘tgan yilgi novdalarning 
ko‘klamda chiqargan yosh novdasi uchida hosil bo‘ladi. Mevasi 
yirik, seret bo‘lib og‘irligi 400 
gr gacha bo‘ladi. Xurmo daraxti, 
asosan, kurtak yoki qalamcha-
sini payvand qilish yo‘li bilan 
ko‘paytiriladi. O‘zbekistonda 
asosan  Hiakumi, Zendji Maru, 
Vaxsh skiy kabi navlari ekilib, 
ulardan 150–180 s/ga hosil oli-
nadi.