R. X. Karlibayeva, A. A. Temirov korxonalarni

 
 

---

88 
5.4. Investitsion muhitni baholash usullari
Aksariyat iqtisodchilar «investitsion muhit» tushunchasini bir xil talqin 
qiladilar, ammo uning muayyan tuzilishiga kelganda, uni baholash uslublari haqida 
fikr yuritganda ular fikrlari turlichadir.
Investitsion muhitni ijobiy yoki salbiy ekanligini baholashda bir qancha 
omillarga va usullarga asoslaniladi. Investitsion muhitga ta‘sir etuvchi omillarni 
obyektiv va subyektiv
guruhlarga ajratish mumkin.
Investitsion muhitga ta‘sir etadigan obyektiv omillarga: 

mamlakatning geografik joylashuvi;

energetika resurslarining mavjudligi;

tabiiy va iqlim sharoitlari;

mintaqadagi demografik ahvol va boshqalar kiradi. 
Subyektiv omillar esa davlat va boshqa boshqaruv subyektlarining boshqarish 
faoliyati bilan bog‗liq tashkiliy huquqiy, iqtisodiy qarorlaridan iboratdir. 
Investitsion muhitga baho berishda uchta asosiy yondashuvni ajratib ko‗rsatish 
mumkin.
25
Birinchi yondashuv – toraytirilgan.
Bu yondashuv quyidagi baholashlarga 
asoslanadi: 

yalpi ichki mahsulot va sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi va milliy 
daromad dinamikalari;

milliy daromadni taqsimlash dinamikasi;

jamg‗arish va iste‘mol nisbati;

investitsion faoliyatni qonuniy tartibga solishning holati;

alohida olingan investitsion bozorlar, shuningdek, fond va pul bozori rivoji
Ikkinchi yondashuv – kengaytirilgan, ko‗p omilli.
U investitsion muhitga ta‘sir ko‗rsatuvchi quyidagi omillarni baholashga 
asoslangan. 
25
Игошин Н.В. Инвестиции. Организация управления и финансирование. -М.:ЮНИТИ-ДАНА, 2001. С.116 

---

89 
1. Hududning mehnat va energetika resurslari bilan ta‘minlanganlik darajasi, 
bioiqlimiy salohiyati, ilmiy-texnikaviy salohiyati va infrastruktura rivojlanganligi 
kabilarni o‗z ichiga oluvchi iqtisodiy salohiyatiga tavsif. 
2. Xo‗jalik yuritishning umumiy shart-sharoitlari – ekologik xavfsizlik, moddiy 
ishlab chiqarish tarmoqlarining rivojlanganligi va tugallanmagan qurilishlar hajmi.
3. Bozor infratuzilmasi rivojlanganligi, xususiylashtirishning investitsion 
faollikka ta‘siri, inflyatsiya va uning investitsion faollikka ta‘siri, aholining 
investitsion jarayonga jalb qilinganlik darajasi, tadbirkorlik, raqobat muhiti 
rivojlanganligi, mahalliy bozor hajmi, xo‗jaliklararo aloqalarning jadalligi, eksport 
imkoniyatlari, chet el kapitali mavjudligi. 
4. Siyosiy omillar: aholining hokimiyatga bo‗lgan ishonchi darajasi, ijtimoiy 
barqarorlik darajasi, milliy-diniy munosabatlar holati. 
5. Ijtimoiy va madaniy omillar: aholining turmush darajasi, tibbiy xizmat 
rivojlanganligi, jinoyatchilik darajasi, real ish haqi hajmi, aholining o‗z va chet el 
tadbirkorlariga munosabati, chet el mutaxassislari uchun ishlash sharoitlari. 
6. Tashkiliy-huquqiy omillar: hokimiyatning chet el investorlariga munosabati, 
qarorlar qabul qilishdagi tezkorlik darajasi, axborot erkinligi, qonunni himoya 
qiluvchi organlar faoliyatining samaradorligi, mahsulotlar, kapital va ishchi 
kuchlarining joylanishi va harakatlanishi uchun shart-sharoitlarning mavjudligi va 
shuningdek, tadbirkorlarning etik va ish yuritish sifatlari. 
7. Moliyaviy omillar: budjet daromadlari, aholi jon boshiga budjetdan tashqari 
fondlar mablag‗lari bilan ta‘minlanganligi, chet el valyutasida kredit olish imkoniyati, 
bank foizi darajasi, banklararo hamkorlikning rivojlanganligi, uzoq muddatli 
kreditlarning solishtirma qiymati, aholi jon boshiga to‗g‗ri keladigan omonatlarning 
miqdori, zararga ishlaydigan korxonalar ulushi. 
Ko‗p omilli yondashuvning o‗ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat:
1)
investitsion muhit va investitsion xavf darajasi kategoriyalarining o‗zaro 
bog‗liqligi;
2)
investitsion muhitning asosiy kapital va iqtisodning real sektoriga bo‗lgan 
investitsiyalar bilan bog‗liqligi;

---

90 
3)
investitsiya muhitining obyektiv xususiyatlariga diqqat-e‘tibor, investitsiya 
muhitining alohida olingan investorlar xohish-irodasiga bog‗liq emasligi.