R. X. Karlibayeva, A. A. Temirov korxonalarni

4.3. 
Kapital qiymati va uni baholash tamoyillari
 
Kapital - tabiiy va mehnat resurslari bilan bir qatorda ishlab chiqarishning 
muhim omillaridan hisoblanadi. Kapital – ishlab chiqarishdan foyda olish maqsadida 
kiritilgan avanslashgan qiymat. 
Korxona kapitali uzoq va qiska muddatli xarakterdagi moliyalashtirish 
manbalari hisobidan shakllanadi. Bu manbalarni jalb etish korxona uchun muayyan 
xarajatlarni talab etadi. Korxona kapitali hajmiga nisbatan foizlarda aks etgan bunday 
xarajatlar majmuasi 
korxona kapitali qiymati (bahosi)ni 
o‗zida mujassamlashtiradi.
Kapital qiymati konsepsiyasi moliyaviy menejmentning asosiy nazariyalaridan 
biri hisoblanadi. Kapital qiymati - korxonani yuqori bozor qiymatini ta‘minlashda 
zarur bo‗lgan investitsiyalangan kapitalning rentabellik darajasini ifodalaydi. 
Korxona 
bozor 
qiymatini 
maksimallashtirish 
aktivlarni 
shakllantirishda 
foydalaniladigan manbalar qiymatini minimallashtirish hisobiga amalga oshiriladi. 
Korxonaning kapital qiymati ko‗rsatkichi korxona investitsion loyihalari 
samaradorligini va investitsion portfelini baholash jarayonida foydalaniladi.
Moliyaviy menejmentda qabul qilingan ko‗pgina qarorlar (aylanma aktivlarni 
moliyalashtirish siyosatini shakllantirish, lizingdan foydalanish bo‗yicha qarorlar 
qabul qilish, foydani rejalashtirish va boshqalar) korxona kapitali qiymatining 
tahlillariga tayanadi. 
Korxona kapitali bahosi ko‗pgina 
omillar 
ta‘siri ostida shakllanadi. Ulardan 
asosiylari quyidagilar hisoblanadi: 

moliyaviy muhitning umumiy holati, shu jumladan, moliyaviy bozor; 

tovarlar bozori kon‘yunkturasi; 

ssuda foizlarinig o‗rtacha stavkasi; 

muayyan korxona uchun turli xildagi moliyalashtirish manbalarining 
maqbulligi; 

korxona tezkor faoliyatining rentabelligi; 

tezkor leveridj darajasi; 

o‗z kapitalining kontsentratsiya darajasi; 

---

76 

tezkor va investitsion faoliyat hajmlarining nisbati; 

amalga oshirilayotgan faoliyatlarning riskli darajasi; 

korxona faoliyatining tarmoq xususiyatlari, shu jumladan, ishlab chiqarish 
va tezkor sikllarning muddatlari. 
Korxona kapitali qiymatini aniqlash bir necha 
bosqichlarda
amalga oshiriladi. 
Birinchi bosqich,
korxona kapitali shakllanishining manbalari hisoblangan 
asosiy komponentlarni identifikatsiyalashni amalga oshirish. 
Ikkinchi bosqichda,
alohida har bir manba bahosi hisob-kitob qilinadi.
Uchinchi bosqichda,
investitsiyalangan kapitalning umumiy summasidagi har 
bir komponentning salmog‗iga asosan kapitalning o‗rtacha bahosi aniqlanadi.
To‗rtinchi bosqichda,
kapitalning tarkibiy tuzilishi va uning maqsadli 
shakllanishi bo‗yicha optimal tadbirlar ishlab chiqiladi. 
Moliyalashtirish manbalarini tavsiflovchi balans passiv qismining tarkibiy 
tuzilishi tahlili quyidagilar hisoblanadi: 
- o‗z moliyalashtirish manbalari – nizom kapitali, o‗z mablag‗lari fondi, 
taqsimlanmagan foyda; 
- qarz mablag‗lari – bank ssudalari (uzoq va qisqa muddatli), obligatsiya 
zayomlari; 
- vaqtincha jalb qilingan mablag‗lar – kreditor qarzlar.
Kapital tarkibi uzoq muddatli xarakterga ega bo‗lgan xususiy va zayom 
vositalarining nisbatini anglatadi. Kapital tarkibi korxona faoliyatining ko‗pgina 
jihatlarini belgilaydi va uning moliyaviy natijalariga bevosita ta‘sir ko‗rsatadi.
Kapital tarkibini boshqarish moliyaviy menejmentning eng muhim va murkkab 
vazifalaridan biri hisoblanadi. U xususiy va zayom manbalarining shunday optimal
nisbatini aks ettiruvchi, kapitalning aralash tarkibini tuzishdan iboratki, unda 
umumiy kapital xarajatlar minimallashtirilib, korxonaning bozor qiymati 
maksimallashtiriladi. 

---

77