R tursunova, G. Tursunova

Nikolo Amati Antonio Stradivari Djuzeppe Gvarneri


Agar Appenin orolida - Italiyada skripka hukmdorlik qilgan bo‘lsa, qo‘shni davlat Fransiyada birinchi o‘rinni turli cholg‘ulardan aynan klavir va uning turdoshi bo‘lgan klavesin egallagan. XVI asrda klavir oddiy xalq xonadonlari va saroyda mashhur soz hisoblangan, kechroq u opera spektakllari va kamer ansambllarning doimiy tarkibiga qo‘shilib kelgan.
Fransuz klavesin maktabining otaxoni deb Jak Shambonyer hisoblanadi, ammo uning yuqori cho‘qqisi Fransua Kupperen “Fransua Buyuk" ijodi bilan bog‘liq. Aynan uning ijodida “ro- kokko” (ya’ni fransuz tilidan “rocaille” tosh va chig‘anoqlardan terilgan munchoq) uslubi yuqori cho‘qqiga ko‘tarildi. Kupperenning nafis, bezak va qochirimlarga boy asarlari, jumladan, “Budilnik”, “Shamolli tegirmonlar”, “Uzum teruvchilar” F. Bushe va A. Vatto
42


www.ziyouz.com kutubxonasi




tusviriy polotnolari, J. Bofran va J. Meyssonye arxitektorlari yaratgan
me’moriy yodgorliklar bilan qiyoslanadi.
Nemis operasi. XVII va XVIII asrlardagi Yevropa davlatlari
orasida iqtisodiy va siyosiy jihatdan Germaniya eng qoloq davlat
hisoblangan. Ilm-fanda sxolastika va dogmatizm hukm surar, falsafa,
huquq, matematika va hatto tabiatshunoslik din rahnamoligida edi.
Nemis milliy operasini yaratish bo‘yicha bir necha bor urunishlar
bo'ldi. Shimoliy va Janubiy Olmoniyada opera teatrlari paydo
hoMardi, biroq milliy yo'nalish noturg‘un va juda qisqa edi. Nemis
kompozitori Genrix Shyusning birinchi opera asari nemis opera
tarixining boshlanishi bo‘ldi. Uning “Dafna” operasi 1627-yil Torgau
shahrida ijro etildi.
1678-yilda Gamburgda opera teatri ochildi. Gamburg musiqa
Itavaskorlarming jamiyati Collegium Musicum - shu kabi
tnshkilotlaming birinchisi edi. 0‘sha davming eng savodli nemis
san’atkorlaridan biri - Natan Zigmund Kusseming mehnati Gamburg
operasining badiiy jihatdan o‘sishiga sabab bo‘ldi. Biroq Gamburg
operasining eng yorqin va qiziqarli davri Reynxard Kayzeming nomi
va uning ijodi bilan bogMiq.
Reynxard Kayzer (1674-1739) opera xonandachiligi shakllarini
ixtiro qilish bilan shuhrat qozongan edi, orkestr sadosidan keng
iniqyosda va erkin tarzda foydalana olardi. Rechitativlar ustida
XVIII asrning birinchi o‘n yilligi Gamburg
operasi uchun gullab-yashnagan davr bo‘l-
di. Gendel bilan musobaqalashib, Kayzer
“Oktavia”, “Neron” operalarini yozdi, bular
uning eng yaxshi asarlari hisoblanadi. Biroq
Kayzeming o‘zi operaning inqirozi va
uning barbod bo‘lishiga sababchi bo‘ldi.
1702-yil teatr boshqaruvi Kayzer qoMiga
o‘tdi va uning boshqaruv tizimini bilmasligi
bu korxonani bankrotlikka olib keldi.
Kayzer asarlarida milliy o‘ziga xos xusu-
siyat xiralashib, o‘chib bordi.


puxtalik bilan ishlardi.





Reynxard Kayzer


43


www.ziyouz.com kutubxonasi

Tayanch so‘zIar: Uyg'onish davri, barokko, rokokko, polifo-i niya, opera turlari, "Florentina kamerata" jamiyati, kompozitor, concerto grosso, trio-sonata, syuita, uvertyura, orkestr, xor jamoa- lari, ansambl.

Nazorat savollari

1. 
   Birinchi opera va uning muallifi kim bo‘lgan?
   
2. 
   “Florentina kamerata” jamiyatining maqsad va vazifalari.
   
3. 
   Birinchi operalar qanday nomlangan?
   
4. 
   “Florentina kamerata” asarlarida qaysi musiqiy uslub bosh- chilik qilgan?
   
5. 
   1600-yili Fransiyada qirol Genrix IV va Mariya Medichi nikoh marosimida sahnalashtirilgan birinchi opera.
   
6. 
   Opera tarkibiga uvertyura va duetni kiritgan kompozitor kim?
   
7. 
   “Lamento” (nolish qo‘shig‘i) nomi bilan mashhur bo‘lgan ariyani kim yaratgan?
   

Adabiyotlar

1. 
   Гуревич E. История зарубежной музыки. 2-е изд. - М.,
   

2000.

2. 
   Сапонов М. Менестрели. Книга о музыке средневековой Европы. -М., 2004.
   
3. 
   Mirhaydarova Z. Jahon xalqlari musiqa san’atining rivoj- lanish jarayoni. - T., 2008.
   
4. 
   Trigulova A. Xorijiy musiqa adabiyoti (o‘quv qo‘llanma). - T., 2009.
   

44


www.ziyouz.com kutubxonasi

4.