|
Yakopo Peri Klaudio Monteverdi Djulio Kachchini
Klaudio Monteverdi (1567-1643) - Torkvato Tasso va Ulyam Shekspir, Piter Palu Rubens va Mikelandjelo Karavadjolarning zamondoshi boTgan. Bir vaqtlar kompozitor Piter Palu Rubens va Mikelandjelo Karavadjo Mantuedagi gersog Gonzaga saroyida birga xizmatda boTishgan. Kompozitor madrigallari (dunyoviy, shoirona- musiqiy janr, ona tilida ijro etiluvchi qo‘shiq deb tarjima qilinadi) T. Tasso shoirona lirikasiga, operalari esa V. Shekspir fojialariga yaqinligi bilan ajralib turadi.
Ma’lumki, Monteverdi musiqaviy drama janriga ancha keksayib qolgan yoshda murojaat qilib, messalar, vokal ansambllar, mad- rigallar yaratish borasida katta tajribaga ega boTgan. Uning madri- gallarida stile concitato - hayajonli uslub shakllangan boTib, o‘zining emotsional, dramatik hissiyotga boy tavsifi bilan ajralib turgan.
Operaning mazmunini boyitgan holda kompozitor vokal va orkestr partiyalarining shakl va ifbdaviy imkoniyatlarini kengaytirib, uvertyura va duetni ular tarkibiga kiritadi. Monteverdi “Lamento” (Nolish qo‘shig‘i) nomi bilan mashhur boTgan ariya turini yaratuvchisidir. Bugunda kompozitor qalamiga mansub “Ariadna” operasidan saqlanib qolgan yagona lavha “Ariadna yig‘isi” ariyasi bizgacha yetib kelgan.
Opera janri, shuningdek, katolik olamining markazi boTmish Rimda ham katta shuhrat qozondi. Cherkov ruhoniylari opera janri orqali cherkov ibodatiga kelganlarga samarali ta’sir qilish quroli sifatida qaraganlar. 1620-1640-yillarda Rim hokimiyati ustida o‘tirgan Rim Papasining jiyanlari - kardinallar aka-uka Barberinilar
28
www.ziyouz.com kutubxonasi
а11ШЙ9й|«0 МММ
*ВДОоГ
а
I
:*ч
o‘zlarini homiy sifatida ko‘rsatib, o‘z sa-
roylarida katta opera teatri qurdirganlar.
Ammo undan yana ertaroq, Florensiya ope-
ralari bilan bir vaqtda Rimda boshqa janr -
oratoriya vujudga keldi. Oratoriya xor,
yakkaxonlar va orkestr uchun mo‘ljallangan
kompozitsiyani tashkil qilib, Muqaddas
xristian voqeliklariga asoslangan. Ular
cherkov qoshida ajratilgan maxsus xonalar -
“oratoriyalarda” ijro etilgan. 0‘z navbatida,
uning ijro etilishi, o‘ziga xos sharoiti janmi
nomlanishiga turtki bo‘ldi. Birinchi oratoriya Emilio del Kavalyeri
qalamiga mansub bo'lgan “Tana va qalb haqida tasavvur” nomli asar
hisoblanadi. Mazkur janmi rivojiga Djakomo Karissimi va
Alessandro Stradellaning qo‘shgan hissasi nihoyatda katta boTgan.
Ushbu kompozitorlar qalamiga ko‘plab kantatalar (lotin va italyan tilidan kuylash demakdir) mansub bo'lgan. Kantatalar katta hajmda bo‘lmagan lirik-dramatik asar yoki sahnalar bo'lib, o‘z ichiga ariya, rechitativ, ansambl va xorlami kiritgan. Vaqt o‘tgan sari diniy oratoriyalar bilan bir qatorda dunyoviy kantatalar ham yuzaga keldi.
Ammo oratoriya va kantatalaming mashhurligi Rim opera san’atining rivojiga to‘sqinIik qilmagan. Rim shahrida opera librettolarining prelatlar tomonidan yozilgani bois, operalar nasihatomuz klerekal tavsifga ega bo‘lgan. Masalan, Stefano Landi, cherkov kapellasining kuychilaridan biri o'zining “Avliyo Aleksey” operasini kardinal Rospilyozi, bo'lajak Rim Papasi Kliment IX matniga asoslab yozgan edi. Rospilyozi, shuningdek, dindor doiralar tomonidan tanqid mo'ljaliga aylangan Djovanni Bokachcho “Dekameron” asaridan olingan sujetga asoslangan V. Matsokki va M. Maratssoli musiqiy komediyasi muallifi edi.
Rim operaiar qatorida Papa kapellasining xonandasi Loretto Vittori qalamiga mansub bo‘lgan “Galateya“ operasi alohida o‘rin tutadi. 0‘z vaqtida fransuz yozuvchisi Romen Rollan, ushbu operada she’riyat va musiqa go‘zalligining eng yuksak ko‘rinishi aks etilgan, deb e’tirof etishi bejiz bo'lmagan, albatta.
Rim Papasi Urban VIII vafotidan so‘ng, taxtga aka-uka Barberini dushmani bo'lgan Innokentiy X o'tiradi. Shundan so‘ng
29
www.ziyouz.com kutubxonasi
ular Rimni tark etishga majbur bo'ladilar, buning oqibatida uls
homiylik qilgan opera teatri ham yopiladi. Ammo bundan avvj
Adriatika dengizining Venetsiya orollaridan birida 1930-yili “San
Kassiano” opera teatri ochiladi. 0‘sha damlarda Venetsiyi
Respublika deb e’lon qilingani bois, opera teatri xalq uchur
ommabop san’at turiga aylandi. Ya’ni har bir kishi chipta sotib olib
tomoshani ko‘rishi mumkin edi. Xohlovchilar ko'pligi, xususan
XVII asr davomida ko‘plab teatrlarni barpo etilishiga turtki bo‘lib
ular asosan yaqin atrofda joylashgan cherkovlar oldida qurilib
ulaming nomlari bilan e’lon qilingan.
Tabiiyki, bulaming bari asrlaming xarakteri va mazmunigi
ta’sir o‘tkazmasdan qolmadi. Birinchi o‘ringa sevgi-muhabba
mojarosi, sarguzasht va fantastik sujetlar chiqadi. Mifologikj
sujetlar saqlanib qolgan bo‘lsa-da biroq yangicha talqinda ifoda
etildi, shu bilan birga, mualliflaming nigohi dramatik voqeliklar va
hajviy sahnalarga boy bo'lgan tarixiy voqeliklarga qaratildi. Shu
bilan birga, yorqin teatral vositalar va effektlarga boy bo'lgan
venitsian operasi hayotiy haqqoniylikdan yiroq bo'lmagan, uning
musiqiy tili esa xalq qo'shiq va raqslarini, ohanglarini o'zida
mujassam etdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
