R tursunova, G. Tursunova

¹ Bu borada hozirda ilmiy izlanishlar olib borayotgan o‘zbek musiqashunosi Ravshanoy Tursunovaning ilmiy maqolalarini keltirish joiz Qarang:


1. “Yevropa kompozitorlik ijodiyoti markazida Amir Temur obrazi”. TGVSHNTiX sb.nauch.trudov. -T, 2009.

2. 
   G'arbiy Yevropa mualliflari sahna asarlarida Amir Temur obrazi. San’at jumali, № 2. -T., 2006.
   
3. 
   Yevropa dramaturaiyasida Amir Temur obrazi. Teatr jumali, №2. -T., 2010.
   

~ 33


www.ziyouz.com kutubxonasi






Ma’lumki, ko‘p asrlar davomida Amir Temur obrazi bir necha marotaba qayta anglanib, transformatsiya etilgan va bu borada mazkur obraz musiqa san’atida badiiy izlanishlar borasida sermahsul ijod laboratoriyasiga aylanganligini e’tirof etish lozim. Har bir muallif mazkur obrazni rivojlanishiga o‘z ulushini qo'shgan holda, subyektiv talqin qilib, Amir Temur shaxsini takroran ко‘rib chiqish uchun zamin yaratadi.
Xususan, XVII-XVIII asrlarda bir necha taniqli italyan kompozitorlari o‘zlarining musiqiy-sahnaviy asarlari uchun bosh qahramon qilib Amir Temur shaxsini tanlab olganlari ma’lum. Nikkolo Porpora (1686-1766) 1730-yili Turinda, Antonio Vivaldi (1675-1741) 1735-yili Veronada, Antonio Sakkini (1730-1786) 1773- yili Londonda, Antonio Sapiyensa (1794-1855) esa 1828-yili Sankt- Peterburgda bir xil nomlangan “Temur” (“Tamerlano”) operalarini sahnalashtirganlari bunga misol bo‘la oladi.
XVIII asrga kelib opera-seria janri inqirozga uchraydi. Bu avvalo, operani ma’lum dramatik harakatchanlik va mazmundan yiroq bo‘lib ketishi, operaning sahnalashtirilishi esa yakkaxon xonandalaming rayiga va talabiga bo‘ysunib kelgani, oqibatda opera bir-biri bilan mantiqan bog‘liq bo‘lmagan nomerlardan tashkil topgan “libosli konsert” turiga aylanishi bilan bogMiq.





Opera-seria og‘ir inqirozga uchragan davrda uning negizida yangi opera-buffa, ya’ni hajviy opera janri shakllanib rivoj topadi. Bu qanday sodir bo‘ldi?


34


www.ziyouz.com kutubxonasi


Ma’lumki, jiddiy operani namoyishi orasida, antrakt vaqtida hazilomuz intermediyalar o‘ynalib, ularda operaning asosiy voqe- liklari ustidan kulgi-hangomalar qilingan. Yangi operani yaratilish sanasi 1733-yil bo‘lib, Neapol shahrida kompozitor Djovani Battista Pergolezi qalamiga mansub “Xizmatchi xonim” operasi bilan bosh- landi. Sahnada bir sodda voqelik tomoshabinlar e’tiboriga havola etiladi. Uddaburon xizmatkor qiz Serpina keksayib qoigan bo'ydoq Ubertoni o‘ziga uylanishga majbur qiladi. Opera sahnasiga afsonaviy qahramonlar, imperator, xudolar, tarixiy qahramonlar o‘miga hayotiy personajlar - xushomad qiluvchi xizmatkorlar, ayyor va makkor dehqonlar, kosiblar, takabbur burjua va harbiylar kirib keladi.
Opera-buffa musiqasini tashkil qilgan jonli, yorqin, yodda qoluvchi oddiy qo‘shiqlar, kuychan va o‘z ichigaxalq qo‘shiq hamda raqslariga tayangan ohanglar tinglovchilar dilidan yaqin joy olib, keng toifadagi qatlam tomoshabinlariga manzur bo‘ldi. Keyinchalik mazkur operaning janr turlari turli mamlakatlarda paydo bo‘lib, ba’zan “kurash” darajasida tarixda qoldi (buffonlar kurashi).
Yevropa mamlakatlaridan faqat Fransiya XVII asrda o‘zming milliy operasini Italiya opera san’atiga qarshi qo‘yishga qodir bo'ldi. Biroq fransuz opera san’atida ham italyan opera repertuarini o‘zlashtirish boshlandi.