R tursunova, G. Tursunova jahon musiqa tarixi

“Matfey bo'yicha iztiroblar”. 
Iztiroblar jan ri
 (yoki passionlar) 
o ‘zini  ildizi  bilan  o ‘rta  asr  Yevangeliya  matnlarini  sahnalashtirishi 
bilan b o g iiq  b o iib ,  Iso  Payg‘ambaming iztiroblari va vafoti  haqida 
bayon qilgan. Ular cherkovdagi  “iztirobli hafta” davomida qo‘yilgan 
bo‘lib,  pasxadan  oldin  namoyish  qilingan.  Passion  matnlari  dastlab 
“rollarga  taqsimlanib”,  dindorlar  tomonidan  psalmodi  (yarim 
kuylash, yarim so‘zlash shakli) ko ‘rinishda ijro etilgan. Kechroq ko‘p 
ovozli  polifonik  uslubda  ifoda  etila  boshladi.  Mazkur janr  ayniqsa, 
Germaniyada -  birinchi  nemis  opera muallifi  Genrix  Shyuts  ijodida 
yuqori cho‘qqilarga ko‘tarildi.
90
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bax  qalamiga  Ioann  (JP),  Matfey  (MP),  Mark  bo‘yicha 
iztiroblar  mansub  (oxirgisi  yakuniga  yetkazilmagan).  Ulaming  bari 
Leypsigda  yaratilgan.  Barcha  passionlar  uchun  uchta  planlami 
solishtirish  xos  bo‘Igan:  bayonotli,  dramatik va  lirik  izhor.  Bayonot 
hikoyani  bayon qiluvchi  Yevangelist (tenor)  nomidan ketadi. Uning 
bayoniga  doimo  o‘zgalarni  (bosh  qahramonlar:  Iso  va  uning 
shogirdlari, Pontiy Pilat, Ierusalim ibodatxonasining diniy xizmatkori 
va  b.)  gapi  kiritilib,  voqealami  yoritadi.  Ushbu  yakka  va  xor 
replikalar tufayli tinglovchilar jonli harakatni ko‘rgandek bo‘ladilar.
Ba’zida  drama  rivoji  lirik  chekinishlar  -   ariyalarda  to‘xtab, 
qahramonlaming  his-tuyg‘ularini  ko‘rsatishga  harakat  qiladi.  Eng 
muhim  dramaturgiya  lavhalari  nemis  lyuteran  cherkov  qo‘shiqIari -  
xorallari  bilan  ko‘rsatiladi.  Diniy  kantatalar  singari  Baxning 
passionlarida  aynan  xoral  asosiy  axloqiy  g‘oyani  tinglovchilarga 
yetkazadi,  ayrim  xorallar,  butun  bahaybat  kompozitsiyani  birlash- 
tirgan holda takrorlanadi. Deyarli har bir xor uchun kompozitorqat’iy 
to‘rt ovozli fakturani tanlaydi.  Shunday qilib, passionlar messalardan 
quyidagilar bilan farq qiladi:
• messa matni lotin tilida, passionlar -  nemis tilida;
»  passionlarda personajlar,  ketma-ket harakat rivoji  o ‘rin oigan 
b o isa, messada bu yo‘q;
• messa ichki tugallangan aniq cheklangan nomerlar -  xor, ariya 
va duetlardan iborat;
•  passionlarda ularga rechitativ,  xorallar, o ‘z ichiga erkin holda 
xor va yakkaxon  lavhalarni kiritgan butun sahnalar o ‘rin oladi.
“Matfey  bo‘yicha  iztiroblar”  -   Baxning  eng  monumental 
asarlaridan  biri  boiib,  uning  ustida  u  to‘rt  yil  mobaynida  ishlagan. 
Asar premyerasi Avliyo Foma cherkovida (Leypsig)  1727-yili b o iib
91
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o‘tgan. Kompozitor hayotlik davrida ular bir necha bor turli  yillarda 
ijro etilgan.
“Matfey  bo‘yicha  iztiroblar”  -   ikki  xorii  kompozitsiya  bo‘lib, 
ikkita  to‘rt  ovozli  xor  uchun  mo‘ljallangan.  Ularga  jo ‘rlik  o ‘mida 
orkestr  va  organ  kiritiladi  va  har  birida  o‘zining  yakkaxonlari  bor. 
Orkestr tarkibiga qadimgi cholg‘ular, masalan, viola da gambu, goboy 
d’amur  kiritilgandir.  Ikki  xor  birga  va  alohida  kuylaydi,  shu  bois, 
mazkur  asami  ijro  etilishi  katta  akustik  xususiyat  bo‘lishini  taqozo 
etadi.
“Matfey  bo‘yicha  iztiroblar”  ikki  boiim dan  iborat (biri  ibodat 
vaqtida, ikkinchisi undan so‘ng ijro etiladi), birinchi qism (№№1-35) 
Isoni  mahbuslikka  olinishi  sahnasi  bilan  yakunlansa,  ikkinchi  qism 
(№№36-78)  uning  iztiroblari  va vafoti  haqida  bayon  qiladi.  Har  bir 
qism boiim larga ajratiladi.
I qism:
1  -  dindorlami til biriktirishi va luda xiyonati (№№2-12);
2 -p in h o n  kechasi (№№13-23);
3 -  Gefsiman bog‘ida Isoning duosi (№№24-31);
4 -  Iudani Isoning mahbus qilinishida kelishi (№№32-35).