birinchilar qatorida uni amaliyotga kiritgan kompozitor hisoblanadi
(opera-ital. “bastalash” ma’nosini bildiradi). Chesti asarlari orasida
Troya afsonasi bo‘yicha yaratilgan “Oltin olma” operasi mashhur
boigan. Troya shahzodasi Paris ma’buda malikalari - Yunona,
Pallada va Venera1 orasida qaysisi go'zalroq ekanini
hal qilishi lozim
edi. Uning e’tibori Veneraga tushadi va Paris unga oltin olma tuhfa
etadi. Ayni shu olma mojarolar va bir-biriga ulanib ketgan fojiaviy
voqeliklami sababchisiga aylanadi. Chestining asari barokko operasi
an’analarida bajarilgan dabdabali tomosha ko‘rinishiga ega operani
namoyon etgan va Yevropa mamlakatlarining ko‘plab saroy
teatrlarida sahnalashtirilgan.
Biroq Venetsiya opera san’atining eng yuqori cho‘qqisi Mon-
teverdining qalamiga mansub “Poppeyaga toj kiydirish marosimi”
operasi bo‘ldi.
Asar 1642-yili yozilgan bo‘lib, bu vaqtga kelib kompozitor 70
yoshni qarshilagan. M aium ki, 1613-yiIdan e’tiboran kompozitor
Venetsiyadagi avliyo Mark kapellasini boshqargan b o iib , bu esa
nafaqat kompozitor ijodining yetuklik davri, balki XVII asr opera
san’atining rivojlanib gullagan nuqtasini tashkil etadi.
Rim imperatori
Neron (biz.asr 37-68 yillarda Yuliylar-Klavdiylar sulolasining
hukmronligi) hayotidan olingan tarixiy voqea chuqur psixologik
drama uchun asos boidi.
Operada Rim saroyining dabdabali va hashamatli muhiti, uning
ma’naviy inqirozi yorqin ifoda kuchi bilan tavsiflangan. Yuksak va
sodda, fojiaviy va hajviy qirralaming o ‘zaro tutashib ketishi, asami
m aium ma’noda Shekspir durdonalari bilan qiyoslashga asos beradi.
Muhimi, Monteverdi operaning musiqiy tilini boyitishga muvaffaq
boidi, rechitativ tuzilmalami kuychanlik bilan boyitib, ularga
dramatik ifodalik baxsh etdi. Ariyalar esa yanada melodik yorqin
tuzilishga va aniq bo‘rttirilgan ko'rinishga ega boidi. Harakatning
rivojiga mantiqan yondashib, kompozitor operaga polifonik xorlar,
inohirona duetlar va hajviy qo‘shiqlarni kiritdi. U garmoniya, ritm,
orkestr ifodaviyligini kuchaytirib, ilk bor orkestrga skripka
eholg‘ularida “tremolo” va “pizzicato” ijro uslubini kiritadi.
1 Yunon mifologiyasida ular Gera. Afina va Afrodita nomi bilan berilgan.
31
www.ziyouz.com kutubxonasi
Monte verdining “Poppeyagatoj kiydirish marosimi” operasi o‘z
davrini ancha olg‘a surgani bois, zamondoshlari tomonidan tushu-
nilmadi va tez orada unutilib ketdi. Asar o‘zining ikkinchi hayotini
opera sahnasi va konsert estradasida bizning davrimizda ko‘rdi.
XVII
asming ikkinchi yarmi XVIII asr boshlarida opera
san’atining rivojida markaziy maydonga
Neapol opera maktabi
ko‘tariladi. Bu yerda opera “seria” nomi bilan mashhur bo‘lgan
“jiddiy” opera janri shakllandi. Opera seria o ‘zining hashamatliligi,
jangovar sahnalari, tabiat ofatlari, qahramonlarning g‘aroyibona
o‘zgarishlarini o ‘zida mujassam etgan yorqin teatral effektlarga
asoslangan tomoshani tashkil etgan. Qahramonlarning o‘zi - xudolar,
imperatorlar, sarkardalar o‘zining qahramonona, g'alabali yurishlari,
ulug‘vorligi bilan barchani hayratda qoldirganlar.
Operaning bosh qahramoni ko‘pincha opera asari “buyurtma-
chisiga” alJegorik taqqoslanib, buyurtmachi sharafiga “hamdu sano-
larga” aylantirilgan edi.
Opera-seriada xorlar yo‘q, ansambllar soni ham juda kam. Bar-
cha dramatik voqeliklar, dialoglar va harakatlar “recitative secco”,
ya’ni “quruq rechitativ” orqali bayon etilgan. U asosan, me’yoriy
deklamatsion tuzilmalardan iborat bo‘lib, klavesinning kamnamo ak-
kordlari jo ‘rligida ijro etilgan. Unga nisbatan taqqoslangan “recitative
accompagnato” - jo ‘rlik rechitativi jo ‘shqin kuychanligi bilan or-
kestmi to‘ldirib turgan. U neapolitan operasining eng muhim lavha-
larini - qahramonlar his-tuyg‘ularini ifodalovchi katta kuychan ariya-
laming kelishini tayyorlab beradi. Chunki neapolitan opera talqinida
opera eng avvalo emotsional holatlarning ketma-ketligi demakdir.
Librettochi opera uchun qadimgi yunon afsona va miflari,
Qadimgi Rim yoki tarixiy sujetga murojaat qilar ekan, lining asosida
birmuncha chigal va murakkab bo‘lgan sevgi-muhabbat mojarosi
yotadi. Hech kimni asar mazmunida yotgan tarixiy haqqoniylik yoki
qahramonlar tavsifi chuqurligi va ifodaviyligini aks ettirish qiziq-
tirmagan. Qahramonlar hissiyotining nozik belgilarini jozibali kuy-
lash orqali ifoda etish - Neapol maktabida opera “seria”ni yara-
tilishining asosiy sababi boidi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
