R. T. Rahimjonov, Sh. Sh. Shoyunusov

BOSIM FARQLARI O'ZGARMAS SARF О'LCHAGICHLAR. AYLANIB OQIB O'TUVCHI SARF О'LCHAGICHLAR


Shishali va elektrik (metal li) rotametrlar. Rgtametrlaming o'rnatilishi va qLyoslanishi cpidalari. Rotarretrlar drossel rusumli asbdblarga kiradi, ular suyuqliklar va gazlaming (havoning) sarf- larini o'lchash uchun xizmat qiladi. Asboblar quvurli о'tkazgich uchastkalarida vertikal (tikka) о 'matiladi va о 'lchanayotgan rruhit oqimining pastdan yuqDriga o'tayotgan sarfini o'lchaydi. Sarf ning o'zgarishi ularning o'tish kesimining o'zgarishiga olib keladi hamda asboblardagi bosimlar farqi har doim bir xil bo'lib qola- veradi va hisob natijalariga teng bo'ladi. Rotametrlar shkalalari bir xil bo'linmali bo'lib, muhit bosimini yo'qotishlari doimiy bo'lganligi ularning afzalliklaridir.

Tuzilishiga ко 'ra rotametrlar shishali va metall rotametrlarga bo'linadi. Shishali rotarretrlar ко'rsatuvchi, metallilari esa — shka- lasiz datchiklardir, ular differensial-transforrratorli asbcblar bilan ishlashga mo' 1 jallangan.

28- rasmda rotametming chizmasi ko'rsatilgan. Rotairetr ver­tikal joylashgan konussimon naycha 1, uning ichida erkin harakat





qiluvchi silindrli rotor qalqovich 2 joylashgan. U zanglairaydigan po'lat,


S


^ dyuraluminiy yoki ebonitdan tayyor-
langan.


Shunday qilib, qalqovichning ho- lati o'zgarishi bilan qalqovich va ko­nussimon naychaning ichki devorlari


2 orasidagi o'tish kesimi o'zgaradi, natijada o'tish kesimidagi oqimning tezligi qalqovich ko'ndalang kesimi


A yuzining birligidagi massaga tenglash- guncha shu harakatda bo'ladi. Beril-


28- rasm.


I I gan muhitning har bir sarfi kattaligi-

; ga qalqovichning tegishli holati mos

Rotametr chizmasi. keladi.

6. 
   0
   

www.ziyouz.com kutubxonasi

Qalqovichning muvozanat holati quyidagiga teng:

g = (P₁~P₂)F,


(83)

(84)

P₁~P₂ = gj f= 1^274 (d_x/d₂),

bunda va p₂ — qalqovichdan oldingi va keyingi muhit bosimi,

N/m²;

g — qalqovichning massasi, kg;

F — qalqovichning yuzasi, m²;
d — qalqovichning diametri, m.

(84) tenglamadan shuni ko'rish mumkinki, asbobning bosimlar

farqi har doim o'zgarmas, sarf kattaligiga bog'liq emas va faqat
qalqovichning konstruksiyasiga ko'ra diametri va massasi bilan

belgilanadi.

Sarfni rotametr bilan о '1-
chashda о 'lchashning pastki
chegarasi 20% nominal qiy-
matiga teng. Asbob foizda
darajalangan shartli shkala-
ga ega.

PC rusumli shishali ro-

tametr (29- rasm) korpus 5
ga ustunlar 4 yordamida
o'matilgan konussimon nay-
cha 2 dan iborat. Naycha
ichida pastdan yuqoriga oqa-
digan suyuqlik yoki gaz oqi-
mi ta' sirida vertikal harakat
qiluvchi qalqovich 1 bor.

Asbobning shkalasi 3 bevo-

sita naycha ustida (chizish
yo'li bilan) darajalanadi. Hi-
scblashlar qalqovichning ust-
ki gDrizcntal tekisligi bo'yi-
cha olib boriladi.

Konussimon shisha nay-

^u 29-rasm. PC rusumli shishali

chali rotairetrlar suv bo 'yi- rotarretrlar.

6. 
   l
   

www.ziyouz.com kutubxonasi





cha 0, 025—4 m³/soat va havo bo'yicha 0,4—40 m³/soat, o'lchash chegarasi: 0,6 MPa (6 kg-k/sm²) gacha ish bosimiga mo'ljallan­gan. Asbobning asosiy xatoligi yuqori va pastki o'lchash chegaralarining farqi 1,6% ni tashkil etadi.

Rotametrlar bosim farqi o'zgaruvchan sarf о'lchagichlarga nis­batan bir qator afzalliklarga ega: rotametrlaming shkalalari teng bo'linmali bo'lib, uncha katta bo'lmagan sarflarni o'lchashga imkon beradi; bosimning yo'qolishi kichik va u sarf kattaligiga bog'liq emas, rotametrlaming o'lchash ko'lami katta.

Rotametr kamchiliklari: quvurli о'tkazgichlaming faqat verti- kal uchastkalarida o'matilishi, ko'rsatuvlami masofaga uzatish, ulami yozib olish qiyinligi va yuqori bosim va haroratlarga ega muhitlar sarfini o'lchash uchun yaroqsizligidir.

Yuqorida keltirilgan suyuqlik, bug' va gazlar (havo) ning miq­dori va sarfini о 'lchash usullari shu bilan tavsiflanadiki, ularda sezgir elementi bevosita о'lchanayotgan muhit bilan bog'liq, ya'ni ular mexanik va kimyoviy shikastlanadi, bu esa oqibatda oqim bosimining kamayishiga olib keladi. О'lchanayotgan muhitning sezgir elerentga uzluksiz ta' siri vaqt о 'tib borishi bilan о 'lchash ko'rsatkichi aniqligiga salbiy ta'sir etadi va natijada ulaming ishcn- chli ishlashi hamda asbobning ishlash muddati kamayadi.

Kimyoviy jihatdan agressiv (kislotalar, islxprlar), abrazivli (kul- shlak materiallaming pulpasi) va boshqa suyuqliklaming sarfini o'lchash uchun, yuqoridagi asbob va usullar (ularda sarf o'lcha- gLch qismlariga irateriallar tegib turidiiga ruxsat etilgan) qo'l kel- maydi. Shuning uchun о'lchanayotgan moddalar bilan aloqasi yo'q, sezgir elementi bilan tegib turmaydigan qator usul va asboblar mavjud va ular agressiv muhitlarda qo'llanilishi mumkin. Bu kabi asboblarga elektromagnitli va ultratovushli asboblarni kiritish mumkin.

4. 
   ELEKTROMAGNITLI SARF О'LCHAGICHLAR
   

Elektraragnitli (induksion) sarf о 'lchagichlaming ishlash prin- sipi tashqi magnit maydon ta'sirida elektr tokining o'tkazuvchi

6. 
   2
   

www.ziyouz.com kutubxonasi





suyuqlik oqimida hosil qilgan EYK (elektr yurituvchi kuch)ni
o'lchashga asoslangan. EYKning kattaligi quyidagi tenglama yor-
damida aniqlanadi.

E = BDv, (85)

bunda В — magnit induksiyasi;

D — quvur diametriga teng suyuqlik о'tkazgichning
uzunligi;

v— suyuqlikning o'rtacha tezligi.

Elektromagnitli sarf o'lchagichlar elektr о'tkazuvchanligi
1»1CT⁴ VT¹ sirf¹ dan kichik bo'lmagan va harorati 5—120 °C li
suyuqliklar sarfini o'lchash uchun qo'llaniladi.

Shunday qilib, elektromagnitli sarf o'lchagich, bu oqimning

o'rtacha tezligiga va suyuqlikning sarfiga proporsional, EYK
ishlab chiqaruvchi, o'zgaruvchan tokli mo'jaz gidrodinamik
generatordir.

Elektromagnitli sarf o'lchagichning prinsipial chizmasi 30-

rasrrda keltirilgan.

Magnitli bo'lmagan materialdan ishlangan va ichidan elektr

izolatsiyasi bilan (rezina, emal, ftorcplast va boshqalar) qcplan-
gan qayta o'zgartkichlaming korpusi 1 magnit qutblari (rasmda

o'zgarmas magnit tasvirlangan)

orasida joylashgan.

Quvur devorlarida izolatsiya-

langan diametri bo'yicha elektrod

1. 
   lar o'matilgan, ular suyuqlik bi-
   lan elektr kontaktda bo'ladi.
   

Magnit maydonining kuch chi-
ziqlari quvur o'qi. va elektrodli li-
niyalardan о 'tuvchi tekislikka per-
pendikular yo'nalgan. Elektrcmag-
nitli sarf o'lchagichlar boshqa
rusumli sarf о'lchagichlami ishla-
tish imkoni bo'lmagan vaqtlarda,
masalan, agressiv, abraziv va qo-

6. 
   3
   

30- rasm. Tashqi magnitli elektranagnitli sarf o'lchagich­ning chizmasi.


www.ziyouz.com kutubxonasi





vushqoq suyuqliklar va pulpa, suyuq metallarning sarfini o'l- chashda qo'llanishi mumkin.

Elektrcmagnitli sarf o'lchagichlar bir qator afzalliklarga ega. Bular inersion bo'lmagan, tez o'zgaruvchan sarflami o'lchashda va ulami avtcmatik rostlash sistemalarida ishlatishda juda mu- him. O'lchash natijalariga suyuqlikdagi zarrachalar va gaz pu- fakchalari ta'sir qUmaydi. Sarf o'lchagichning ko'rsatidiLari о'lcha­nayotgan suyuqlik xususiyatlariga (qovushqoqlik, zichlik) va oqim tavsifiga bog'liq ares.

Elektrcmagnitli sarf o'lchagichlaming kamchiliklariga о'lcha­nayotgan muhit elektr о 'tkazuvchanligi qiymatining minimalligiga qo'yilgan talabni kiritish lozim, bu ularning qo'llanish doirasini cheklaydi. O'lchash chizmasining murakkabligi, ko'pgina to'siq- laming ta' siri foydalanishni qiyinlashtiradi. Sanoatda bir necha rusumli, 1 va 1,5 aniqlik klassiga ega bo'lgan induksion sarf o'lcha­gichlar ishlab chiqarilmoqda.

Eng aniq sarf o'lchagichlar, bu ЁВ-51 rusumli, 1 aniqlik klas­siga ega sarf o'lchagichlardir. Ular shartli o'tish diametri 10— 300 mm va 0,32—2500 m³/soat yuqori o'lchash chegarasiga ega.

5.