R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

Darak gap. 
D arak gap xabar berish, biror hodisa yoki dalilni 
tasdiqlash xususiyatiga ega b o ‘ladi: 1. 
Umrim bo'yi seni kutamzan.
2. 
Sarvi gulro“ kelmadi.
Darak gap kesimlikdagi mayl m a ’nosiga ko'ra turlicha bo‘lishi 
mumkin:
1) aniq xabar: 
Bola keldi
;
2) taxmin: 
Ertaga majlis bo ‘lar,
3) istak: 
bugun bozorga chiqsam.
Bu qatorni yana davom ettirish mumkin.
Darak gap istakni ifodalaganda, so‘zlovchining taxmin-tilagi 
haqida xabar beradi. Istak q a t’iylashsa, u buyruq gapga aylanib 
ketadi. Bu bilan darak va buyruq gap bir-biriga yaqinlashadi: 
Sen
borsang
— 
Sen bor.
Darak gapda so‘z tartibi, odatda, buzilmagan, gap esa darak 
intonatsiyasiga ega bo'ladi. Shuningdek, darak gapning kesimi h am
o‘ziga xos. U so‘ roq yuklamasidan xoli va aniqlik mayli shaklida 
bo‘ladi.
Atov gap va s o ‘z-gap h am darak tabiatiga ega bo‘ladi: 1. 
Qish.
2. 
if a.
3. 
Rah mat.
Gapning ifoda m aqsadiga ko‘ra turlari
381

---

Co‘ro q gap. So'roq gapda so‘roq ma’nosiga boshqa ma’no 
ham qorishgan holda bo‘lishi mamkin:
1) so‘roqning o‘zi: 
Halim keldimi?
2) so‘roq-hayrat: 
Halim keldimi?
3) so‘roq-taajjub: 
Yozda ham shunday yomg'ir yog'adimi?
4) so‘roq-mamnunlk: 
Halim tugatdimi-a?
5) so‘roq-gumon: 
Olib chiqarmikin?
6) so‘roq-taxmin: 
Sen Olin emasmisan?
7) so‘roq-darak: 
Tugatdimi? (Ko'rdingmi, tugatdi
ma’nosida.)
8) so‘roq-buyruq: 
Tezroqjo'namaysiyni?
So‘roq gap kutilayotgan javobga munosabatiga ko‘ra uch xil:
1) sof so‘roq gaplar javob talab qiladi: 
Bugun qayerga
borasan ?
2) ritorik so‘roq gap javob talab qilmaydi va mohiyatan darak, 
shaklan so‘roq gap hisoblanadi: 
Onani sevmaydigan odam odammi?
3) so‘roq-buyruq gap so‘roq yo‘li bilan buyurish ma’nosini 
ifodalaydi: 
Tezroq kelmaysizmi
?
So‘roq gap mazmun hajmiga ko‘ra ikki xil:
1) 
umumiy so‘roq. Bunda narsa yoki hodisa toialigicha 
aniqlanadi: 
Bu nima? Bn kitobmi?
Bunda javob kesimga tegishli 
bo'ladi.
2) xususiy so'roq. Bunda narsa yoki hodisaning bir tomoni 
aniqlanadi: 
Bu qanday kitob? Kitobning varag‘i qancha? Sen
qayerdan kelding?
Bunda javob so'roq olmoshi bilan ifodalangan 
kesimdan boshqa har qanday bo‘lak bo‘ladi.
So‘roq gapda so‘roq ma’nosi quyidagi vositalarga tayanadi:
1) so‘ro q yuklamalari;
2) so‘ro q olmoshlari;
3) so‘ro q ohangi.
Buyruq 
gap. 
Buyruq gap tinglovchini biror predmetga biror 
ishni bajarishga undash, buyurish, qistash ma’nolarini ifodalash 
uch u n xizmat qiladi. Bunday ma’noviy ko‘rinish turli-tumandir. 
Shunga ko‘ra, buyruq gap o ‘z ichida har xil ko‘rinishga ega bo'ladi.
1) sof buyruq: 
Tez bor!
2) buyruq-qistash: 
Borsang-chi!
3) buyruq-iltimos: 
Menga ham bering.
4) buyruq-maslahat: 
Yaxshisi, uyda qola qol.
5) buyruq-tilak: