R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

Kirish kengaytiruvchilar. 
M a ’lum bo'ladiki, gap (Pm)i tarkibida 
mayl/modallik ma’n.osi ham 
mavjud. Modallik gap kesimini 
shakllantirishda 
ni uhim 
aham iyatga 
ega. 
Tilshunoslikda 
modallikning o‘zigina gapni 
tashkil etadi degan qarash 
ham 
mavjud. Chunki gap (Pm)ida 
rnavjud va xilma-xil vosita bilan 
ifodalangan taxmin, gum on, shubha, ishonch, qat’iylik, shart, istak, 
tilak, buyrnq, imkoniyat, zaruriyat, majburiylik kabi m a ’no 
ifodalangan har qanday hukm, fikrda ustuvor qiymati bilan ajralib 
turadi. Shn boisdan gap tarkibida gap bolaklari bilan granimatik 
alcqaga kirislunagan, so‘z birikmasi hosil qilmagan bo‘lsa-da, (Pra) 
dagi mazkur ma’noga bevosita daxldor bo‘lgan subyektiv modallik 
munosabatini ifodal-aydigan 
atov birliklari ko‘plab uchraydi:
1. 
Aka, bu ¿un ota-onalar yig'ilishiga dadam boradilarmi? — Dcidam,
albatta, boradilar, balki, onam ham borarlar.
2. 
To‘g‘ri, yomon
odam jazosini tortishî kerak,
— 
decti Saida.
3. 
Bu chol, qîzining
S9‘ziga qarugattda, h a l i juda baquvvat ekan.
4. 
Siz, o‘ylab qarasam,
shu lavozimga loyiq nomzod ekansiz.
Bunday atov birliklari va qurilmalar gap tarkibiga kirar ekan, 
(Pm) tarkibidagi 
m o d al va tasdiq/inkor ma’nosini muayyan- 
lashtiradi, ya’ni gapning kesimi bilan bog‘lanadi. Shu boisdan ular 
modal
yoki 
kirish 
kengaytiru vchi
deb 
ataladi. 
Kirish 
kengaytiru'vchilar gapning konstruktiv bo‘laklari sanalmish e g a va 
hol kabi faqat va t o ‘g‘ridan-to‘g‘r i gap markaziga munosabatda 
boladi. Biroq kirishi kengaytiruvchii (Pm)ga grammatik jihatdan 
bog‘lanmaganligi b ois unga n isb atan
konstruktiv
 
sifatin: q o ‘llab
37 7

---

bo‘lmayd i. Biroq unga zieh mazmuniy munosabatda bo'lganligini 
inobatga olib ularni bo‘lak, gap bo‘lagi, gap keagaytiruvehisi deyish 
mumkin. Demak, idrish kengaytiruvchi so‘z va gap kengaytiruvehisi 
orasida 
«oraliq mchinchi» 
bo'lganligi bois ularni gapning 
konstruktiv bo'lmagan bo'lagi
atanasi bilan nomlash mumkin. 
Atamaning 
konstruktiv bo'lmagan
degan qismi hodisaning so‘z 
kengaytiruvehisi sifatiga egaligini ko'rsatsa, 
bo ‘lak
uzvi gap 
kengaytiruvchi sirasiga daxldorligini bildiradi.
Kiris hlarning gap Struktur qurilishidagi o ‘rnini quyidagicha 
berish m um kin (54-jadval):
54-fadval:
E
H
W
Pm
Kirish
yoki
W Pm
Ega ^
H o /
Kesim
Kirish
K irisli kengaytiruvchi so‘z, birikma va gap ko‘rinishida bo‘lishi 
mumkin; 1. 
Farg'onada, balki, balqarsan.(\Dnp.). 2.