R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

ifodasi) emas, balki harf (tovush if»dasi)dir. Ongimizdagi 
(b)
64

---

grafemasi barcha (A) harflari uchun invariant ekan, birorta harf
ham grafemaning 
barcha xossalarini birdaniga va umuman
namoyon qila olm aydi. Har qanday harf individual, variant xossani
o ‘zida mujassamiashtiradi.
Harf grafema varianti bo'lganligi kabi, bir vaqtning o ‘zida
fonema variantining ifodasi. Har qanday tovush fonema varianti,
har qanday harf grafema varianti.
Fonemani tiklash «nutq-lison», ya’ni xususiylik — umumiylik
tatzida, uning voqelanishi esa «Iison-nutq», ya’ni umumiylik-
xususiylik yo'nalishida kechadi. Demak, boshqa sath birliklarida
bo'lgani kabi, fonem aning voqelanishi va unirig tiklanishi bir-biriga
qarama-qarshi turadi. Bu holat grafema va harf dialektikasida ham
aks etadi.
Fonetik jarayon
Fonema nutqda voqelanar ekan, uning varianti nutqiy sharoit
(yonma-yon kelgan tovushlar yoki qo'shimchalar ta’siriga uchrashi)
tufayli turlicha nam oyon bo‘ladi. Natijada, tovush so ‘z mohiyatida
boim agar xossalarga ega bo'ladi. Ayrim tovush yondosh tovushga
moslashadi, ayrimicia o'zgarish kuchayib, boshqa tovushga almashib
ketadi. Nutqda sodir bo'ladigan o'zgarish tovushning 
kombinator-
pozitsion o‘zgarishi 
deyiladi. Quyida uning turlari haqida so‘z
boradi.
Singarmonizm. 
U nli va undoshning o ‘zgarishi farqlanadi.
Unlining 
nutq jarayonida 
o ‘zgarishi 
singarmonizm 
deyiladi.
Singarmonizm unlilarning moslashishi, uyg'unligi demakdir. U