R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

55-jadval
Tema
Rema
Halim
maktabga ketdi
Maktabga
Halim ketdi
G a p n i n g aktaal bo'linishi mantiqiy birlik bo‘lgan hukmning 
bo‘la k la n is lii (subyekt va predikatga bo‘linish) ga o‘xshaydi. Shu 
bo isd an a.y rim tilshunoslar aktual bo‘linishm 
rnantiqiy-grammatik
bo ‘linish
d e b ham nomlaydi.
A k tu a l bo'linish — sof nutqiy hodisa. Lekin aktuallashish 
lisoniy stru k tu rad an mutlaqo uzilgan deyish noto‘g ‘ri. Har qanday 
hodisa 
m u ay y an mohiyatning namoyandasi bo‘lganligi kabi 
a k tu a lla s h is h
ham 
konstruktiv-sintaktik 
sathdan 
butunlay 
uzilm agan.. 
Aktuallashishda gapning lisoniy strukturasi unsurlari 
bo‘lg a n
k e sim , ega, hol o ‘rinlari to‘ldiruvchilari yoki bu 
to ‘ld iru v c li í lar kengaytiruvchilarining kommunikativ ahamiyati 
aktual bo "1 inishni keltirib chiqaradi. Shu boisdan aktuallashishning 
lisoniy a s o s i
konstruktiv-sintaktik lisoniy sath, aktuallashish 
jarayoni e s a kommunikativ-sintaktik sath deb yuritiladi.
A k t u a l bo‘linish talabi bilan gapda so‘z tartibi har xil bo‘ladi.
G a p n i n g konstruktiv va nokonstruktiv bo‘laklari turlicha 
joylaslaadi . Buning sintaktik qurilishga daxli yo‘q. Tartib o‘zgarishi 
bilan g a p sintaktik quriiishiga putur etmaydi. Gapda so‘z tartibi 
aktual bo ‘ lin ish bilan chambarchas bog‘liq.
G a p d a g i so‘zlar o ‘zlarining tema yoki remaga kirishiga ko‘ra 
jo y la s h a d i.
Ajscborotning tinglovchiga ma’lum 
parchalarini ifodalovchi 
so‘z la r g a p boshida keladi.
T e m a (ma’lum) haqida axborot beradi, rema esa gap oxirida, 
tem ad an 
so 'n g keladi. Bu izchillikning buzilishi yo 
uslubiy 
bo‘y o q d o r li k uchun xizmat qiladi, yoki mantiqiy buzilishni keltirib 
c h iq a ra d i.
A g ar 
ega guruhi tema, kesim guruhi rema bo‘lsa, aktual 
bo‘linish 
sintaktik bo‘linish bilan muvofiq keladi: 
0 ‘quvchilar
sho d lan isH d i
(ega-kesim, tema-rema).
Q u v id a g i gaplarning tema-rematik bo‘linishini qiyoslang 
(56-jadvaL ):
384

---