R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

butunlik. Chunki T ,M ,Z ,S h kategoriyalari kesimlik kategoriyasida
birlasliar ekan, bu butunlik tarkibiy qismlarida awal bo‘lmagan,
lekin sistema tashkil etganda tug‘iladigan hodisalarni ham qamrab
oladi. Masalan, 
o ‘tgan yili o'qimagan odam birikuvidagi o'qimagan
so‘zshaklining birikuvchisi — 
o'tgan yili so‘z kengaytiruvchisi (lekin
gap boMagi emas). 
U o'tgan yili o'qimagan gapidagi o'tgan y ili
so‘zshakli — gap bo‘lagi (hol). 
Demak, birinchi qurilmadagi
kesimlik kategoriyasi a’z o s i em as, shu boisdan uning birikuvchisi
(o'tgan yili) gap bo'lagi em a s. Anim o ikkinchi qurilmada [-gan]
kesimlik kategoriyasining tarkibiy qismi bo‘lib, uning birikuvchisi
gap bo‘lagi. Gap kesimlik tarkib idagina gap bo‘laklarini o ‘ziga
tobelaydi. Bu uning butunlik tarkibida kasb etgan yoki nam oyon
bo‘lga¡i belgisi.
Kesimlik kategoriyasining nutqiy gaplarda voqelanishidagi ikki
holatmi farqlash lozim:
1) 
kesimlik kategoriyasining grammatik (morfologik) shakllar
orqali voqelanishi;
341

---

2) 
kesimlik kategoriyasining semantik-funlcsional 
ifodala-
nishi.
Bundan kelib chiqqan holda gapni ikkiga ajratish mumkin:
1) grammatik shakllangan gap;
2) semantik-funksional shakllangan gap.
Grammatik shakllangan gap. Grammatik shakllangan gapda
kesim lik kategoriyasi ma'nosi kesimlik qo'shimchalarining faqat
o ‘zi bilan yoki bog'lama va kesimlik q o‘shimchalari vositasida
ifodalanishi mumkin.
0 ‘zbek tilida kesimlik qo‘shimchalarining quyidagi turlari