R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

orqali 
um um iylik sari boradi va bu jarayon «nutq-lison»
yo'nalishida kechadi. Nutqiy SBning voqelanishida boshlang‘ich
nuqta [W -W ] qolipi bo‘lsa, 
uni tiklashda 
Karimning kitobi kabi
nutqiy SB lari asos bo‘lib xizmat qiladi.
Yuqorida aytilganidek. o ‘zbelc tilida so‘z birikmasining 
18 ta
um um lashm asi — LSQi mavjud bo‘lib, ularni a ’zolarining birikuv
om illari asosida jadvalda quyidagicha umumlashtirish mumkin
(37-jadval):
318

---

37-jadval
T A
ShMJ
S h J M
M S hJ
M JS h
JM S h
JS hM
SliM J
j |Y^qaratqich
kclishigi
^egalik
qo'shimchasij
2 J\ychiqish
kclishigi.
'yychegara
shakli]
3.[Wchiqish/
jo'nalish
kelishigi
Fe W jhul/ 
aniq nisbat 1
l .|I s m kclishik
qo'shimchasi
F e ’l]
2 |Is m ° ‘xshalish 
F e ’l]
3 .[S ifatchikdishigi_Sifat |
4 [ O t^aratkclishigi_Sifat]
5-[Fe lgifatdosh 
F e ’l]
6 .[S o n kdishik
qo'shimchasi
S o n |
1 1 O tkelishUt
qo'shimchasi
O t]
2 .[Is m 0XSha- 
Ush-Ism ]
3 .[F e lsifat-
dosli“O t]
S hJM
M S h J
V .JSh
1 .[Isni-O t]
2 .[Is m -F e ’l]
3 .[R a v ish /0 1
m osh-S ifatl
JM S h
kelishik
0 t egalik
qo‘shimchasil
1-[Otmodda
Otaniql
2-[O tshaxs
Otsliaysl
JS h M
Quyida liar bir riyoziy-mantiqiy katakdagi bittadan LSQning
asosiy ko'rinishi va ma’ noviy turlarini tasvirlashga harakat qilinadi.
[\yqaratqich kclishigi _ \ycgalik qo‘shiractiasi =
q a r a t l l v c h i- q a r a lm i s h ]
.
Qolipda a’zolar [W] belgisi bilan berilgan b o iib , b u muayyan so‘z
turkumi belgisi emas. C hunki bunda [W] unsurini toidiruvchi a ’zo
sifatida turli 
xil m ustaqil so‘z turkumi qatnashishi mumkin.
Shuningdek, bu LSQ ning quyi b o ‘Iinishi uning tegishli so‘z
turkumi tomonidan to‘ Idirilishi asosida bo'lib, ular quyidagilar:
1) [O t‘>arat‘»ich keUsWgi - O tc»alik qo‘shimchasi=(jt q a r a tu v ch i+ o t
qaralmish] 
(kitobning varag'i);
2 ) [ O t iarati ‘ch kclishigi _ S i f a t cRalik *io‘shimchasi=0t q a r a t u v c h i + s i f a t
qaralm ish]
(daraxtning m o ‘rti)\
3 ) 
[Sifat**arat
kclishigi 
. o t csalik 
qo‘shimchasi 
= 
s jfa t 
qaratuvchi
+ ot qaralmish] ((
gulning) qizilining h idi) ;
4) [Sifat‘lai'at(lich 
kclishigi — 
S ifa t08^**4 qo'shimchasi =
sifat
qaratuvchi+sifat qaralmish] ((
olmaning) kattasining chuchugi);
5) [Otturdoshl31’3“!'011 
kclishigi 
_ 
Sifatc8alik 
qo'shimchasi] =o t
qaratuvchi+son qaralmish] 
(gulning b/ttasl);
3 1 9

---

5 ) [O tturdosh1ara‘l ich 
kelishigi 
_ 
S i f a t egalik 
qo‘shimchasi]= o t
q a r a tu v c h i+ s o n qaralmish] 
(gaining bittasi
) ;
6
) [S o n ‘>arat(lich 
kelishigi 
_
g 0Ijegilik 
qo‘sMmchasi]= so n
q a r a tu v c h i+ s o n qaralmish 
(o‘nning yarmi);
7 ) [ O f iarati ich kelishi«‘ - H arak at nomie£alik
q a r a tu v c h i+ fe ’l qaralmish] 
(Otabekning qaytishi)]
8) 
[H a r a k a t n o m iiarati ich kelish'gi 
_ 
O tesalik qo'shimctiasij 
= fe ’j
q a r a tu v c h i+ o t qaralm ish] 
(uyalishning o ‘rni
);
9 ) 
[H a r a k a t 
nom iiaratl*ich 
keiishigi 
_
H arak at 
nom iesalik

(olmoqning bermog7
);
lQ ) [ O t « araUiich kdishigi _ 
Sifatdoshesa*ik 
q»‘shimchasi=ot 
qaratuvchi 
+ sifatdosh qaralmish
](yu rakn in g t o ‘xtagani)\
1 1 ) [S ifa td o s h iaraUiidl iteHshigi . o e§alik
q a r a tu v c h i+ o t qaralm ish] 
( qo ‘rqqanning ko ‘zt)\
1 2 ) [O t‘larattl'dl kelishigi . 
Ravish»«31* «o‘shimchasi=0t; qaratuv-
chi+ ravish qaralmish] (mehnatning kecka-kunduzi);
1 3 ) [O Im o sh ‘iarat(iich 
kciishigi 
.
o t ^ 31*
i° ‘shimchasi]= o lm o sh
q a r a tu v -c h i+ o t qaralm ish] 
(mening vatanim
);
1 4 ) [R avish'!3™“«“* kelishigi _ O c8alik qo‘shunchasi= ra v js|1 qaratuv-
c h i+ o t q aralm ish ] 
(hoziming huzuri).
U m u m iy [W “!arat(>ich kelisliig . yyegalik Qo‘shimchasi] qolipining bu
ko‘rinishlari ham 
bevosita kuzatishda berilgan, 
ular o ‘zaro
a’zolarining qaysi turkumga. mansubligi bilan farqlanar ekan,