R safarova, M. G‘ulomov, M. Inoyatova savod o‘rgatish darslari 1-sinf o‘qituvchilar uchun metodik qo‘llanma

Kitobxon.Com

---

5

tovush boshqa tovushlar sirasidan ajratiladi. Baland ovozda talaffuz qili-

nadi, «tovush artikulyatsiyasi» ko‘rsatiladi. O‘quvchilarga tovushni talaf-

fuz qildiriladi. Shundan so‘nggina tovushni ifodalaydigan harf shakli bilan 

tanish tiriladi. So‘zlarni o‘qishda esa tovush uyg‘unligiga, tovushlarni harf-

lab emas, bo‘g‘inlab biriktirib o‘qishga alohida e’tibor beriladi.

2. Savodga o‘rgatishning barcha bosqichlarida nutq bo‘laklarini 

birlashtirish, uyg‘unlashtirish, tarkiblash yoki aksincha, yaxlit nutqni 

bo‘laklarga ajratish-tahlil qilishga oid fi kriy operatsiyalar amalga oshirila-

di. Shuning uchun ham bu metod (ajratish-qo‘shish) tahlil-tarkib usuli deb 

ataladi. Savodga o‘rgatishning barcha bosqichlarida (alifbega tayyorgarlik 

davri, alifbe davri, alifbedan keyingi davrlarda) tahlil-tarkib operatsiyalari-

dan unumli foydalanib boriladi.

3. Alifbe davrida o‘quv materiallarini tanlash va joylashtirishda 

o‘quvchining  fi krlash darajasi, yoshi va imkoniyatlarini hisobga olgan 

holda, nutq tovushlarining xususiyatlari nazarda tutiladi. Bu tamoyil to-

vush va harfl arni o‘rganish tartibiga, o‘qish uchun so‘z tanlashga, matn 

tanlashga, matnlar hajmiga bevosita taalluqlidir.

4. Alifbe davrida o‘qish va yozishga o‘rgatishning uyg‘unlikda, baravar 

olib borilishi tahlil-tarkib tovush usulining eng asosiy xususiyatlaridan biri 

bo‘lib hisoblanadi. 

Tahlil va tarkibning savodga o‘rgatish davridagi bosqichlarini quyi-

dagicha ko‘rsatish mumkin:

Tahlil:

1. Matndan gapni ajratib olish.

2. Gapni so‘zlarga bo‘lish, birorta so‘zni tanlash.

3. So‘zni bo‘g‘inlarga bo‘lish.

4. Bo‘g‘indan tovushni ajratish, uning bosma va yozma shaklini 

ko‘rsatish hamda o‘rgatish.

Tarkib:

1. Kesma harfdan bo‘g‘in va so‘z tuzish.

2. Tuzilgan so‘zni bo‘g‘inlab o‘qish.

3. Bir necha so‘zlarni o‘qish.

4. Yaxlit gapni o‘qish.

5. Yaxlit matnni o‘qish.

Bolalarni savodga o‘rgatishda tahlil-tarkib qilishga undovchi mantiqiy 

topshiriqlardan foydalanib, o‘quvchilarda fi kr rivojlantiriladi. Fikrlash ja-

rayonida o‘quvchilar tafakkur yuritish orqali qator mantiqiy operatsiyalar-

ni bajaradilar. Ya’ni tahlil qiladilar, jumladan, so‘zning tovush tarkibini, 

so‘z tarkibidagi bo‘g‘inlarni, bo‘g‘inlarning ochiq yoki yopiqligini tahlil