R. R. Abzalimov

 
§18 Birinchi va ikkinchi tur xatoliklar. 
Qо’yilgan gipotezalar tо’g’ri yoki notо’g’ri bо’lishi mumkin, shuning uchun uni 
tekshirishga еxtiyoj tug’iladi. Tekshirish statistik metodlar asosida olib borilgani uchun uni 
statistik tekshirish deyiladi. Natijada gipotezalarni statistik tekshirish davomida ikki holda xato 
xulosa qabul qilinishi mumkin, ya’ni ikki tur xatolikka yul quyilishi mumkin. 
Birinchi tur xato shundan iboratki, bunda tо’g’ri gipoteza rad qilinadi. 
Ikkinchi tur xato shundan iboratki, bunda notо’g’ri gipoteza qabul qilinadi. 
Birinchi tur xatoning ehtimoli qiymatdorlik darajasi deyiladi va 

bilan belgilanadi. 
Ко’proq 
05
.
0


, 
01
.
0


qiymatlar beriladi. Agar, 
05
.
0


qiymatdorlik darajasi qabul 
qilingan bо’lsa bu 100 ta holdan 5 tasida birinchi tur xatolikka yо’l qо’yilish xavfi borligini 
bildiradi. (tо’g’ri gipotezani rad еtish). Ikkinchi tur xatoning ehtimolini 

orqali belgilanadi. 
 
§19 Nolinchi gipotezani tekshiruvchi ba’zi bir statistik 
kriteriyalar. 
Nolinchi gipotezani tekshirish uchun maxsus tanlangan tasodifiy miqdor ishlatiladi. Uning 
aniq yoki taxminiy taqsimoti ma’lum bо’ladi.
Bu miqdorni:
-taqsimoti normal bо’lganda 
U
yoki Z bilan,
-taqsimoti Fisher-Snedekor qonuni bо’lganda F yoki 
2
V
bilan,
-taqsimoti Stьyudent qonuni bо’lganda T bilan,

---

17 
-taqsimoti «xi- kvadrat» qonun bо’lganda 
2

- bilan, va hakozalar bilan belgilanadi. 
Statistik kriteriya (yoki oddiygina kriteriya) deb, nolinchi gipotezani tekshirish uchun 
xizmat qiladigan К - tasodifiy miqdorga aytiladi. 
Masalan: Agar ikki normal taqsimlangan bosh tо’plamning dispersiyalari о’zaro tengligi 
tо’g’risidagi gipotezani tekshirish kerak bо’lsa u holda kriteriya К deb ikki bosh tо’plam 
tuzatilgan dispersiyalarining nisbati olinadi: 
2
2
2
1
S
S
F

; 
Bu tasodifiy miqdor bо’lib Fisher-Snedekor qonuni bо’yicha taqsimlangandir. 
Gipotezani tekshirish uchun tanlanmaning qiymatlariga asosan kriteriya tarkibiga kirgan 
kattaliklarning xususiy qiymatlari hisoblanadi va shu taxlikada kriteriyaning xususiy (kuzatilgan) 
qiymatini hosil qilinadi va uni
kuz
K
deb belgilaymiz.