R. O. Xolbekov



Download 1,75 Mb.
Pdf ko'rish
bet10/30
Sana11.11.2019
Hajmi1,75 Mb.
#25582
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   30
Bog'liq
buxgalteriya hisobi nazariyasi

bålgilangan muddatgacha saqlanadi.
Solishtirma qaydnoma hisob ma’lumotlaridan chåtlashishlar aniq-
langan  tovar  moddiy  boyliklar  invåntarizatsiya  natijalarini  rasmiy-
lashtirish uchun qo‘llaniladi. Ushbu solishtirma qaydnoma ham bir
nusxada  rasmiylashtirilib,  buxgaltåriyada  bålgilangan  muddatgacha
saqlanadi.
Korxona  xo‘jalik  mulklari  invåntarizatsiya  ma’lumotlari  va  aniq-
langan  natijalari  yuqoridagi  hujjatlarda  rasmiylashtirilgach,  korxona
rahbari  tasdig‘idan  so‘ng,  buxgaltåriya  schyotlarida  tågishli  yozuvlar
amalga oshiriladi.
Invåntarizatsiya natijasida quyidagilar aniqlanadi:
– hisob va invåntarizatsiya ma’lumotlari tång;
–  hisob  ma’lumotlaridan  invåntarizatsiya  natijasida  aniqlangan
ma’lumotlar yuqoriligi (ortiqcha xo‘jalik mablag‘lari aniqlanishi);
–  hisob  ma’lumotlari  ko‘rsatkichlari  yuqoriligi  (xo‘jalik  mulklari
yåtishmovchiligining aniqlanishi).
XULOSA
Buxgaltåriya hisobida sodir bo‘layotgan jarayonlar o‘sha vaqtning
o‘zidayoq maxsus hujjatlarda rasmiylashtiriladi. Bu hujjatlar buxgaltåriya
hisobi hujjatlari dåb aytiladi. Buxgalteriya hisobining yana bir xususiyati,
unda xo‘jalik jarayonlarining hujjatlashtirilishidir. Buxgalteriya hisobi
tizimida qayd qilinadigan har bir operatsiya dastlab hujjatlashtirilishi
kerak.  Hujjat  buxgalteriya  hisobi  ma’lumotlarining  yagona  manbayi
hisoblanadi.  Shu  sababli  buxgaltåriya  hisobida  hujjatsiz  ma’lumotlar
axborot  sifatida  tan  olinmaydi.  Buxgaltåriya  hisobi  hujjatlari  bo‘lib
o‘tgan  voqåa-hodisalar  to‘g‘risidagi  yozma  guvohdir,  ya’ni  hujjatlar
o‘tgan davr to‘g‘risida ma’lumot beradi.
Hujjatlar  bir  nåcha  xususiyatlarga  ko‘ra  turkumlarga  ajratiladi,
bunday  guruhlashga  sabab,  hujjatlashtirish  ishlarini,  ulardan  hisob

92
ishlarida  foydalanishni  hamda  ular  aylanishini,  saqlashini  osonlash-
tirishdir.
Hujjatlar  tuzilishi  tartibiga,  vazifasiga,  xo‘jalik  jarayonini  aks
ettirishiga, qayerda tuzilishi xususiyatlariga ko‘ra turkumlarga ajratiladi.
Hujjat aylanishi – birlamchi hujjatlarni tuzilib, ularni qayta ishlab
va umumlashtirib, guruhlashdan so‘ng, arxivga topshirilguncha bo‘lgan
harakatidir.
Buxgaltåriyaga kålib tushgan hujjatlar majburiy tåkshiruvdan o‘tishi
kårak.
Korxona bo‘yicha hujjat aylanishining o‘z vaqtida bajarilishi bosh
buxgaltår tomonida nazorat qilib boriladi.
Korxonada  mavjud  bo‘lgan  mulklar  saqlanishini  ta’minlash,  ular
nazoratini  yaxshilash  maqsadida,  yuritilayotgan  hisob  ma’lumotlari
nåchog‘lik haqiqiyligi, to‘g‘riligini tåkshirish maqsadida invåntarizatsiya
o‘tkaziladi.
Invåntarizatsiya – bu korxona mablag‘ini tåkshirib, ro‘yxatga olish
va olingan ma’lumotlarni hisob ma’lumotlari bilan taqqoslash.
Invåntarizatsiya o‘tkazish muddati va obyåkti ko‘rsatilgan ro‘yxat
ham korxona rahbariyati tomonidan mustaqil ravishda yil boshiga tu-
ziladi.
Invåntarizatsiyani  yuqoridagi  o‘tkazish  tartibiga  ko‘ra  guruhla-
nishidan  tashqari,  quyidagi  xususiyatiga  qarab  ham  turga  ajratish
mumkin. Mablag‘larning qancha qismini invåntarizatsiya qilishiga ko‘ra
ikki xil bo‘ladi:
–  to‘liq;
– qisman.
To‘liq  invåntarizatsiyada  korxona  mulklarining  barchasi  invån-
tarizatsiya qilinadi. Bunday invåntarizatsiya 1 yilda bir bor o‘tkazilishi
shart (yillik hisobot tuzilishidan oldin).
Qisman invåntarizatsiya korxona mulklarining ma’lum bir qismigina
invåntarizatsiya obyåkti bo‘lishi bilan ahamiyatlidir.
Shuningdåk,  invåntarizatsiya  o‘tkazilish  davriga  qarab,  råjali  va
to‘satdan bo‘lishi mumkin.
Råjali invåntarizatsiya bålgilangan tartib va muddatda amalga oshi-
riladi.  Masalan,  asosiy  vositalar  eng  kamida  bir  yilda  bir  marta,
siljimaydigan asosiy vositalar uch yilda bir marta yillik hisobot tuzishdan
oldin invåntarizasiya qilinishi bålgilab qo‘yilgan.
To‘satdan invåntarizatsiya har xil xabarlar, xatlar va shubhalar asosida
amalga oshiriladi.

93
Tayanch iboralari
Hujjat,  hujjat  aylanishi,  råkvizit,  blanka,  arxiv,  dastlabki  va  yig‘ma,
farmoyish,  tasdiqlovchi,  invåntarizatsiya,  to‘liq  va  qisman,  råjali  invån-
tarizatsiya,  to‘satdan  invåntarizatsiya,  invåntarizatsiya  yozuvi,  in-
våntarizatsiya  dalolatnomasi,  solishtirish  vådomosti.
Mavzu yuzasidan nazorat savollari va topshiriqlar
1.  Buxgaltåriya  hisobi  hujjatlari  dåb  nimaga  aytiladi?
2.  Hujjatlar  qanday  ahamiyatiga  ega?
3.  Hujjatlarning  qanday  turlari  mavjud?
4.  Buxgaltåriya  hisobi  hujjatlari  qachon  kuchga  kiradi?
5.  Hujjatlardagi  råkvizitlar  nimalardan  iborat?
6.  Hujjatlarni  rasmiylashtirish  qanday  amalga  oshiriladi?
7.  Hujjatlarning  aylanishi  nima?
8.  Qat’iy  hisobdagi  hujjatlar  dåb  nimaga  aytiladi?
9.  Invåntarizatsiya  va  uning  ahamiyati  nimadan  iborat?
10.  Invåntarizasiyaning  qanday  turlari  mavjud?
11.  Invåntarizatsiya  o‘tkazish  va  natijasini  rasmiylashtirish  qanday  amalga
oshiriladi?
12.  Råjali  invåntarizatsiya  qachon  amalga  oshiriladi?
13.  To‘satdan  invåntarizatsiya  qachon  amalga  oshiriladi?
14.  Hujjatlar  invåntarizatsiyasi  deganda  nimani  tushunasiz?
15.  Invåntarizatsiya  natijalari  qanday  rasmiylashtiriladi?

94
6- bîb. Buxgalteriya hisobining registrlari
va shakllari
1. Buxgaltåriya hisobi rågistrlari haqida tushuncha
va ularning ahamiyati
Hisob rågistrlari «rågistrasiya» so‘zidan olingan bo‘lib, buxgaltåriya
hisobi yozuvlarini ro‘yxatga oluvchi hujjatlar degan ma’noni anglatadi.
Buxgaltåriya hisobi korxonalar faoliyatini yoppasiga, uzluksiz hisobini
olib borar ekan, bunda hujjatlashtirish ahamiyati yuqoridir.
Kuzatish  natijasida  olingan  ma’lumotlar  dastlabki  hujjatlarda  aks
ettirilib  boriladi,  so‘ngra  shu  dastlabki  hujjatlar  har  tomonlama
tåkshirilib, buxgaltåriyaga qabul qilinadi.
Tåkshirib qabul qilib olingan dastlabki hujjatlar asosida buxgaltåriya
provodkalari amalga oshiriladi. Tabiiyki, bu buxgaltåriya provodkalari
ham  hujjatlashtirilishi  shart.  Buning  uchun  buxgaltåriya  hisobi
rågistrlarining ma’lumotlaridan foydalaniladi.
Dåmak, buxgaltåriya hisobi rågistrlari – hisob yozuvlari (buxgaltåriya
provodkalari)ni aks ettirishga mo‘ljallangan jadvallardir.
Buxgaltåriya hisobi rågistrlari – jurnallar, vådomostlar, kitoblar va
tasdiqlangan  blankalardir.  Hisob  rågistrlarining  ahamiyati  shundaki,
ularga schyotlarda tågishli ko‘rsatkichlar aks ettiriladi, umumlashtiriladi,
oy oxiriga qoldiqlar aniqlanadi va umuman, xo‘jalik mablag‘lari hamda
ularning tashkil topish manbalari bilan bog‘liq ma’lumotlar aks ettirib
boriladi.
Hisob rågistrlari ma’lumotlari oy oxirida umumlashtirilib, korxo-
nalarning  balans  va  hisobotlarini  tuzishda  asos  hisoblanadi.  Dåmak,
hisob rågistrlaridagi ma’lumotlarning nåchog‘lik o‘z vaqtida to‘g‘ri va
aniq  rasmiylashtirilishi  nafaqat  korxonaning  o‘zi  uchun,  balki  uning
balans hamda hisobotlaridan foydalanuvchilar uchun ham ahamiyatli
ekan.
Korxonalarning buxgaltåriya balansi va hisobotlaridan esa quyidagilar
foydalaniladilar:
– korxonaning ichki boshqaruvi;
– bank muassasasi;
– soliq inspåksiyasi;
– yuqori tashkilot;

95
– kråditorlar;
– aksiyadorlar;
– ta’sischilar va boshqalar.
Yuqorida sanab o‘tilgan bank muassasasi, soliq inspåksiyasi, yuqori
tashkilot, kråditorlar, aksiyadorlar, ta’sischilar va boshqalar tashqi foyda-
lanuvchlar deyiladi.
Buxgaltåriya yozuvlarining turliligi, hajmi har xilligidan kålib chiqib,
ular aks ettiriladigan hisob rågistrlari ham turlichadir.
Hisob rågistrlarining turlari (shakllari) o‘rganilayotganda, ularning
quyidagi xususiyatlariga e’tiborni bårish kårak:
– tashqi ko‘rinishi;
– ularda aks ettiriladigan yozuvlarning turliligi;
– ma’lumotlarning hajmi.
Hisob rågistrlari tashqi ko‘rinish xususiyatlariga ko‘ra quyidagicha
turkumlanadi:
– daftarlar yoki kitob shaklidagi («kassa daftari», «bosh daftar»);
– kartochka shaklidagi;
– varaqlar yoki vådomostlar shaklidagi.
Kartochkalar, asosan xo‘jalik mablag‘larining analitik hisobi uchun
qo‘llaniladi.  Kartochkalarning  kontokorråkt,  ko‘p  ustunli  va  boshqa
turlari mavjud.
Kontokorråkt kartochka shakli pul o‘lchovi (qiymat)da hisobi yuriti-
ladigan  xo‘jalik  jarayonlarini  har  bir  schyotning  dåbåt  va  krådit
tomonlarida aks ettirilishida foydalaniladi va har bir oy oxirida schyotlar
bo‘yicha oborotlarni aniqlashda asos bo‘ladi.
Quyida «Hisobdor shaxslar bilan hisob kitob» va «Asosiy vositalar»
analitik  hisoblari  uchun  qo‘llanadigan  kartochkalar  ko‘rib  chiqiladi.
Ushbu kartochkalar ma’lumoti analitik hisob haqidagi ma’lumotlarda
kång yoritilgan.
Quyida kartochka hisob rågistrlarining kontokorråkt shakliga misol
kåltiriladi.
«Hisobdor shaxslar bilan hisoblashish» – O.R. Nosirov
n
o
y
a
r
a
J
n
o
y
a
r
a
J
n
o
y
a
r
a
J
n
o
y
a
r
a
J
n
o
y
a
r
a
J
i
t
a
d
d
u
m
n
o
y
a
r
a
J
n
o
y
a
r
a
J
n
o
y
a
r
a
J
n
o
y
a
r
a
J
n
o
y
a
r
a
J
i
m
a
q
a
r
g
n
i
n
r
a
l
n
o
y
a
r
a
J
g
n
i
n
r
a
l
n
o
y
a
r
a
J
g
n
i
n
r
a
l
n
o
y
a
r
a
J
g
n
i
n
r
a
l
n
o
y
a
r
a
J
g
n
i
n
r
a
l
n
o
y
a
r
a
J
i
n
u
m
z
a
m
t
å
b
å
D
t
å
b
å
D
t
å
b
å
D
t
å
b
å
D
t
å
b
å
D
t
i
d
å
r
K
t
i
d
å
r
K
t
i
d
å
r
K
t
i
d
å
r
K
t
i
d
å
r
K
a
m
m
u
S
a
m
m
u
S
a
m
m
u
S
a
m
m
u
S
a
m
m
u
S
q
i
d
l
o
q
a
g
r
b
a
k
å
d
-
1
II
X
/
8
1
h
s
il
å
k
b
il
o
r
a
lr
a
v
o
T
l
u
p
d
q
a
n
n
u
h
c
u
i
d
li
r
å
b
0
3
2
4
0
1
0
5

96
Asosiy vositalar hisobi invåntar kartochkasi
 (¹ AV-6 shakl)
____________________________________________________
 (obyåkt to‘liq nomi va atalishi)
_____________________________________________________
 (tayyorlovchi  zavod nomi)
____________________________________________________
(modål, toifa, rusum)
II
X
/
1
1
2
r
a
lr
a
v
o
t
n
a
g
n
il
å
k
b
il
O
a
g
o
d
v
a
s
a
n
a
k
a
h
c
i
d
n
il
i
q
l
u
b
a
q
0
1
9
2
0
3
2
4
II
X
/
3
1
3
l
u
p
n
a
g
l
o
q
y
a
m
li
t
a
l
h
s
I
i
d
li
r
a
t
y
a
q
ir
a

g
a
l
b
a
m
0
1
0
5
0
3
2
4
a
h
c
i
y
‘
o
b
i
y
o
r
b
a
k
å
D
i
m
a
j
0
0
0
.
0
0
1
0
0
0
.
0
0
1
q
i
d
l
o
q
a
g
r
a
v
n
a
y
-
1
,
t
r
o
p
s
a
P
,
t
r
o
p
s
a
P
,
t
r
o
p
s
a
P
,
t
r
o
p
s
a
P
,
t
r
o
p
s
a
P
a
h
i
y
o
l
,
i
m
a
q
a
r
,
m
u
s
u
r
a
f
i
o
t
d
o
v
a
Z
d
o
v
a
Z
d
o
v
a
Z
d
o
v
a
Z
d
o
v
a
Z
,
i
m
a
q
a
r
b
a
l
h
s
i
n
a
g
li
q
i
h
c
li
y
a
g
h
s
i
n
a
l
a
d
y
o
F
a
g
h
s
i
n
a
l
a
d
y
o
F
a
g
h
s
i
n
a
l
a
d
y
o
F
a
g
h
s
i
n
a
l
a
d
y
o
F
a
g
h
s
i
n
a
l
a
d
y
o
F
n
a
g
li
r
å
b
i
g
a
d
t
a
j
a
r
a
x
a
m
o
n
t
a
l
o
l
a
d
a
v
i
m
a
q
a
r
i
t
a
d
d
u
m
r
a
t
n
å
v
n
I
r
a
t
n
å
v
n
I
r
a
t
n
å
v
n
I
r
a
t
n
å
v
n
I
r
a
t
n
å
v
n
I
b
i
t
r
a
t
i
m
a
q
a
r
x
å
S x
å
S x
å
S x
å
S x
å
S
i
m
il
‘
o
b
k
i
t
å
t
n
i
S
k
i
t
å
t
n
i
S
k
i
t
å
t
n
i
S
k
i
t
å
t
n
i
S
k
i
t
å
t
n
i
S
t
o
y
h
c
s
k
i
t
il
a
n
A
k
i
t
il
a
n
A
k
i
t
il
a
n
A
k
i
t
il
a
n
A
k
i
t
il
a
n
A
b
o
s
i
h
i
r
f
i
h
s
1
2
3
4
5
6
7
-
n
a
l
h
s
o
B
-
n
a
l
h
s
o
B
-
n
a
l
h
s
o
B
-
n
a
l
h
s
o
B
-
n
a
l
h
s
o
B
h
c
i
g
t
a
m
y
i
q
-
i
s
t
a
z
i
t
r
o
m
A
-
i
s
t
a
z
i
t
r
o
m
A
-
i
s
t
a
z
i
t
r
o
m
A
-
i
s
t
a
z
i
t
r
o
m
A
-
i
s
t
a
z
i
t
r
o
m
A
a
m
t
a
r
j
a
a
y
i
r
o
y
’
å
m
h
o
z
I h
o
z
I h
o
z
I h
o
z
I h
o
z
I
a
t
y
a
q
a
g
_
_
_
_
a
t
y
a
q
a
g
_
_
_
_
a
t
y
a
q
a
g
_
_
_
_
a
t
y
a
q
a
g
_
_
_
_
a
t
y
a
q
a
g
_
_
_
_
i
t
o
m
u
l
’
a
m
h
s
a
l
o
h
a
b
a
h
c
i
y
‘
o
b
.
i
s
a
m
m
u
s
h
s
i
r
i
k
s
e
b
i
t
o
s
i
k
o
y
li
y
_
0
2
i
r
a
l
t
a
jj
u
h
h
s
il
o
a
h
c
i
y
‘
o
b
i
m
i
r
i
k
t
k
å
y
b
O
i
m
i
r
i
k
t
k
å
y
b
O
i
m
i
r
i
k
t
k
å
y
b
O
i
m
i
r
i
k
t
k
å
y
b
O
i
m
i
r
i
k
t
k
å
y
b
O
i
g
l
å
b
a
d
i
q
a
h
a
y
i
r
å
t
l
a
g
x
u
b
i
v
u
z
o
y
it
a
d
d
u
M
b
it
r
a
T
m
a
q
a
r
8
9
0
1
1
1
2
1
3
1
Davomi

97
AV-6 shaklning orqa tomoni
r
a
ll
a
t
å
m
o
h
a
b
t
a
m
m
i
Q
r
a
ll
a
t
å
m
o
h
a
b
t
a
m
m
i
Q
r
a
ll
a
t
å
m
o
h
a
b
t
a
m
m
i
Q
r
a
ll
a
t
å
m
o
h
a
b
t
a
m
m
i
Q
r
a
ll
a
t
å
m
o
h
a
b
t
a
m
m
i
Q
)
i
d
li
r
å
b
(
i
h
s
i
q
i
h
C
)
i
d
li
r
å
b
(
i
h
s
i
q
i
h
C
)
i
d
li
r
å
b
(
i
h
s
i
q
i
h
C
)
i
d
li
r
å
b
(
i
h
s
i
q
i
h
C
)
i
d
li
r
å
b
(
i
h
s
i
q
i
h
C
i
m
o
N
i
m
o
N
i
m
o
N
i
m
o
N
i
m
o
N
i
r
u
T i
r
u
T i
r
u
T i
r
u
T i
r
u
T
i
s
a
s
s
a
M
i
s
a
s
s
a
M
i
s
a
s
s
a
M
i
s
a
s
s
a
M
i
s
a
s
s
a
M
i
v
u
z
o
y
a
y
i
r
å
t
l
a
g
x
u
B
i
v
u
z
o
y
a
y
i
r
å
t
l
a
g
x
u
B
i
v
u
z
o
y
a
y
i
r
å
t
l
a
g
x
u
B
i
v
u
z
o
y
a
y
i
r
å
t
l
a
g
x
u
B
i
v
u
z
o
y
a
y
i
r
å
t
l
a
g
x
u
B
a
m
o
n
t
a
l
o
l
a
d
(
)
i
y
o
n
d
a
l
k
a
n
h
s
il
i
r
a
q
i
h
C
h
s
il
i
r
a
q
i
h
C
h
s
il
i
r
a
q
i
h
C
h
s
il
i
r
a
q
i
h
C
h
s
il
i
r
a
q
i
h
C
)
h
s
i
r
i
t
h
s
a
l
y
o
j
(
i
b
a
b
a
s
t
a
d
d
u
M
t
a
d
d
u
M
t
a
d
d
u
M
t
a
d
d
u
M
t
a
d
d
u
M
b
i
t
r
a
T
b
i
t
r
a
T
b
i
t
r
a
T
b
i
t
r
a
T
b
i
t
r
a
T
i
m
a
q
a
r
4
1
5
1
6
1
7
1
8
1
9
1
Obyåktning qisqacha individual tavsifnomasi
a
g
r
i
x
o
i
n
h
s
i
r
i
t
n
a
ll
o
r
u
q
,
h
s

Download 1,75 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   30




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish