R. O. Ismatov Nammqi, "Menejment" kafedrasidotsenti, iqtisod fanlari

O ’rta korxonalar portfelidagi nomutanosiblik belgilari va maqbul kirish
strategiyalari.
8.2-jadval.
Portfelning kamchiliklari
Kirish strategiyasi
«daromad» 
ishlab 
chiqaruvchilarining 
kamchiliklari
kompaniyaning etuk tarmoqlardagi xaridlari
«g’oliblar»ning kamchiliklari
-
«so’roq 
belgilari»ning 
yoki 
«rivojlanayotgan g’oliblar»ning kamchiligi
paydo bulayotgan 
yoki 
usib 
borayotgan 
soxalardagi ichki tadbirkorlik
Shuni ham nazarda tutish kerakki, sotib olish strategiyasi etarlicha ishlab 
chiqilmasa, «g’oliblar»ni yoki «daromad ishlab chiqaruvchi»larning urniga portfelda 
«kuchuklar» paydo bulib qolishi mumkin. Bunga quyidagilar sabab bulishi mumkin:
- kompaniya turli korporativ madaniyatlarni integratsiyalashga uringanda 
kupincha qiyinchiliklarga duch keladi;
- kompaniya sinergizmning potentsial samarasiga ortiqcha baxo beradilar;
- sotib olish katta xarajatlarga sabab buladi;
110

---

- kompaniyalar kupincha sotib olishdan kuzlanayotgan maqsadlarni aniq 
tasavvur qila olmaydilar.
Yuqorida aytib utilganidek, portfelni boshqarish texnikasiga oid atamalarda 
yangi ichki korxonalar «suroq belgilari» sifatida ishtirok etadi. Quyidagi tipik 
xatolarni xisobga olish xatolar extimolini kamaytirishga imkon berishi mumkin:
- kirishning kulami kichik;
- yangi tadbirkorlik yomon tijoriylashtiriladi;
- korporatsiya menejeri tadbirkorlik jarayonini yomon boshqaradi.
Biznes kichik yoki katta bulganda bozorga kirish xhajmi, daromad va pul 
oqimlari urtasidagi mutanosibliklarni quyidagi grafik orqali ifodalash mumkin.
>
8.2-rasm. Biznes hajmining daromadlarga va pul oqimlariga ta’siri
Biznes kichik bulganda zararlar ham kichik buladi, biroq uzoq muddatli 
istiqbolda katta xajmlar qaytish tezligining katta bulishiga sabab buladi.
B a’zi xollarda kompaniyalar sotib olish strategiyasining ichki yangi 
tadbirkorligini afzal kuradilar, biroq ular yangi investitsiyalar zarurligidan, yangi 
xatarlardan xavfsiraydilar (masalan, «rivojlanayotgan g ’olib»larning tug’ilish va 
usish bosqichlarida). Bu ularning xamkorlikda tadbirkorlik qilishlariga olib keladi va 
yangi loyixalarning investitsiyalari va xavfini sug’urtalashga imkon beradi.
Ammo ushbu kirish usulining quyidagi kamchiliklari borligini ham aytib utish 
kerak:
- investitsiyalarni va xatarlarni sug’urtalashdan tashqari, yangi ishning etarlicha 
daromadli bulishi ham kafolatlanishini talab qiladi;
111

---

- bunday xamkorlikka kirishayotgan kompaniyalar «nou-xau»dagi ustunlikni 
qo’ldan boy berib qo’yishlari ham mumkin;
- 
xamkorlar, 
ayniqsa, 
biznes 
falsafalari, 
rejalashtirish 
istiqbollari, 
investitsiyaning ustivor yunalishlari turlicha bulganda bir-birini nazorat qilishlari 
lozim, aks xolda ziddiyatlar vujudga keladi.
Odatda, kompaniyada «yutqazuvchilar» yoki «suroq belgilari» kup bulsa, 
ba’zida esa «rivojlanayotgan g ’oliblar» kup bulganda ham ketish talab qilinadi. 
Kompaniya bu xolda uch xil strategiyaga ega buladi:
- «echintirish»;
- «hosilni yig’ib olish»;
- «tugatish».
«Echintirish» biznesni boshqa kompaniyaga sotishni yoki kompaniyaning 
ichkaridan turib boshqarilishini uz ichiga oladi. «Rivojlanayotgan g ’oliblar» yoki 
ba’zi hollarda «suroq belgilari» oson sotiladi, «yutqazuvchilar»ni sotish esa juda 
qiyin kechadi.