R. O. Ismatov Nammqi, "Menejment" kafedrasidotsenti, iqtisod fanlari

Baby boomerlar
xam X-avlod xam bir kun kelib boshkaruvni 
Millenniallarga
(shunindek Y-avlod eki 
aks-sado-boomerlar
deb xam nomlanadi) 
berishadi. 1977 va 2000 yillar orasida tugilgan bu 
baby boomerlar
farzandlari 83 
millondan ortik bulib X avlod vakillarini surib chikarishmokda va 
baby boomerlar
segmentidan kengrok segmentga aylanishdi. 
Retsessiyadan keyingi davrda 
Millenniallar
moliyaviy kiyinchilikka yuz tutgan avlod xisoblanadi. YUkori 
darajadagi ishsizlik bilan tuknashgan va va yanada yukori darajadagi karzlarga 
kumilgan bu esh iste’molchilarni kupi omonatlarga ega emas. SHunga karammasdan 
son jixatidan kupligini inobatga olgan xolda 
Millenniallar,
bugungi kunda va 
kelajakda, katta va jozibador bozorni tashkil kilishadi11.
Millenniallarni
birlashtiradigan bir narsa bu rakamli texnologiyalardan kulay va 
a ’lo darajada foydalana bilishi. Ular nafakat texnologiyalardan foydalanishadi, bu -
ularning turmush tarziga aylingan. 
Millenniallar
kompterlar, mobil telefonlar, sun’iy 
yuldosh televidenie, 
iPod
va 
iPadlar
va onlayn ijtimoiy tarmoklarga tula duneda 
usgan birinchi avlod. Natijada ular brendlar bilan nixoyatta yangicha mulokotga 
kirishadilar, masalan, mobil telefon eki ijtimoiy media erdamida. «Ular brendlar bilan 
birga-bir mulokot kilishga moyildirlar», deydi taxlilchi, «yakin va notanish insonlar 
bilan maxsulot va xizmatlarning yaxshi emonligi xakida fikr bildirish imkoniyatidan 
foydalanishadi».
Ommaviy marketing m a’lumotlariga kumilib ketishdan kura 
Millenniallar
m a’lumotlarni uzlari izlashni va brend bilan ikki tomonlama mulokotga kirishishni 
afzal kurishadi. SHunday kilib, ularga etish uchun ijodiy marketing endoshish talab 
kilinadi. Misol uchun, integratsion marketing kampaniyasini yulga kuygan va esh 
iste’molchilarni mashxur brend bilan yangittan tanishtirishga yunaltirilgan, 95-yillik 
tarixga ega 
Keds
krossovka ishlab chikaruvchini kurib chikamiz.
“How Do You Do?” nomini olgan 
Keds
kampaniyasi tugridan-tugri chop 
etilgan reklama, kichik veb-saytlar, YouTube videolari, Twitter, Facebook, brend 
elchilari, san’atkorlar va sayer kampus turlar orkali M illenniallarni uziga jalb 
kilmokda. Kampaniya negizida 32 fut uzunligida 
Keds
gildirakli poyabzal kutisi 
butun davlat mikesida kolledj kampuslari turlarini amalga oshirmokda. Ijodkorlikka 
asoslangan kampaniya M illenniallarni ishtirok etishga, yaratishga va xamkorlikka 
chorlab 
Keds
krossovkalarini polotno sifatida foydalanishga chorladi. Sayer poyabzal 
kutisi ichida tashrif buyiruvchilar maxalliy ijodkorlar, chakana savdo, 
Keds
xar bir 
shaxarda xamkorlik kiladigan xayriya tashkilotlar xakida videolar kurishi mumkin. 
SHuningdek ular maxalliy ilxomlangan 
Keds
poyabzallar galereyasini kurishligi
11 Philip Kotler., Gari Armstrong. “Prinsiples of marketing”2014.719p
75

---

mumkin va xatto 
Keds
veb-saytidagi tach-skrin kiosk erdamida uzlari krossovka 
yaratib va uni sotib olishlari mumkin. Kampaniyaning kolgan elementlari “How Do 
You Do?” shiori erdamida tarkatiladi. SHaxardan shaxarga turi davomida kampaniya 
MillenniaAardan
savollarni tvit kurinishida tarkatishlarini suraydi, masalan, “How 
Do You Do Austin?” eki “How Do You Do Inspiration?”, eki oddiy “How Do You 
Keds?”. «Biz chindan xam iste’molchiga brend bilan mulokot kilish va tugridan-tugri 
bu tajribaga ega bulishi afzal deb xisoblaymiz», deydi Keds prezidenti Kristin 
Kohler.
Avlodiy marketing.
Marketingchilar xar bir avlod uchun aloxida maxsulot va 
marketing dasturlarini yaratishlari kerakmi? B a’zi mutaxassislar marketingchilarni bir 
avlodni xisobdan chikarib tashlab boshka avlodga samarali muljallangan maxsulot 
eki xabarni yaratganda xusher bulishlarini ogoxlantirishmokda. Boshkalari xar bir 
avlod un yilliklarni va kup ijtimoiy-iktisodiy darajalarni kamrab olishlarini 
ta’kidlashmokda. Masalan, marketingchilar 
baby boomerlarni
uchta kichik guruxga 
ajratishadi - etakchi-zamonaviy 
baby
boomerlar, uzak 
baby boomerlar
va oxir- 
chekka 
baby boomerlar
- xar biri uzining e ’tikodi va xulki bilan. SHunga uxshash, 
ular 
Millenniallarni
usmirlar va esh kattalarga ajratishadi.
SHunday kilib, marketingchilar xar bir gurux ichida yanada anikrok esh-maxsus 
segmentlarni yaratishlari lozim. YAna xam muximrogi shuki, insonlarni tugilgan 
kuni buyicha ta ’riflash ularni xaet tarzi, xaet boskichi va ular sotib olaetgan 
maxsulotlarda umumiy kadriyatlarni izlashi buyicha segmentlashdan kamrok samara 
beradi. Bozorlarni segmentlashni boshka usullarini 7 Bobda muxokama kilamiz.
Uzgaruvchi amerika oilasi12
A n’anaviy oila er, xotin va bolalardan (ba’zan buva va buvilardan) tashkil 
topgan. Xamon, kachondir amerikacha ideal ikki farzandli, ikki avtomobilli shaxar 
atrofidagi oilalar uz jilosini yukotib bormokda.
Bugungi kundagi Amerika Kushma SHtatlarida farzandli er-xotinlar 118 million 
oilalarning 20% ni tashkil kilib, bu kursatkich 1970 yilgidan ikki barobar kam. 
Turmush kurgan farzandsiz juftliklar - 29% ni va yagona ota-onalar 17% ni tashkil 
kilishadi. Tulik 34 % oila bulmagan xonadonlar - elgiz yashovchilar eki voyaga 
etgan xar xil eki bir jinsli juftlik bulib yashovchilar15. Kuprok kishilar ajrashmokda 
eki ajralmokda, turmush kurmaslikni eki kechrok turmush kurishni tanlashmokda eki 
bulmasa farzand kurish ishtiekida bulmay turmush kurishmokda. Marketingchilar 
tobora kuprok noan’anaviy oilalarni aloxida talablarini e’tiborga olishlari kerak 
chunki ularning soni an’anaviy oilalarga karaganda tobora tez usib bormokda. Xar bir 
gurux uziga xos extiejlarga va sotib olish odatlariga ega.
Ishlaydigan aellar soni xam nixoyatda oshdi, AKSH ning ish kuchining 1950 
yillar oxiridagi 40% dan past kursatkichdan usdi va bugungi kunda 59% ni tashkil
12 Philip Kotler., Gari Armstrong. “Prinsiples of marketing”2014.71
76

---

kilmokda. Turmush kurgan farzandli oilalar orasida 65% i ikki daromad manbali 
oilalar; fakat er ishlaydiganlari 28%. Bu orada, kuprok erkaklar uyda farzandlari bilan 
kolib uy yumushlari bilan band bulishmokda ularning aellari ishga borgan paytda. 
AQSHda Farzandli oilalarning 4%da otalar doimo uyda bulishadi16.
Ishchi kuchidagi kuplab aellar tufayli bolalarga kundizgi payt karash biznesi 
vujudga keldi va kareraga muljallangan aellar kiyimi, yarimfabrikatlar, moliyaviy 
xizmatlar va vakt tejovchi xizmatlar iste’moli oshdi. Royal Carribean vakti kam 
ishlaydigan onalarga muljallangan byudjet tejamli rejalashtirilishi kulay va oilani 
xayratdv koldiradigan ta ’til taklif kilmokda. Royal Carribean xisobiga kura, ta’tillar 
birgalikdagi karor bulsada, saexatlarning 80% aellar - ishlash eki ishlamasligiga 
karamasdan vakti etishmaydigan onalar - tomonidan rejalashtiriladi va bron kilinadi. 
«Oilangiz bizning kemamizga chikkanida siz uzingizni kaxramonday sezishingizga 
ishonch xosil kilmokchimiz, bu ular uchun juda katta tajriba buladi», deydi Royal 
Carribean katta marketingchisi, «va siz, xammasini rejalashtirgan va tashkillashtirgan
1
7
onajon, ta ’tildan zavk olasiz ».
A xolining geografik o ‘zgarishi.
Davlatlararo va davlatlar ichidagi katta 
migratsiya davrlari mavjud. Amerikaliklar, masalan, xarakatchan odamlar, kariyb bir 
yilda 12% kuchuvchi AKSH rezidentlari bilan. Oxirgi ikki un yillik davomida AQSH 
axolisi kueshga boy shtatlarga surildi. Garb va janub usdi, xolbuki urta-garb va
1 Я
shimoliy-shark axolisini yukotdi . Bunday axoli kuchishlari marketingchilarni 
kiziktiradi, chunki xar xil xududdagi odamlar turlicha sotib olishadi. Masalan, urta- 
garbdagi odamlar janubiy-sharkga karaganda kuprok kishki kiyimlar sotib olishadi. 
Shuningdek, asrdan oshik davr mobaynida, amerikaliklar kishlokdan poytaxtga 
kuchib kelishmokda. 1950 yillarda ular ommaviy shaxarlardan shaxar atroflariga 
chikib ketishgan. Bugungi kunda shaxar atroflariga migratsiya davom etmokda. 
K o’plab amerikaliklar «mikropolit xududlarga», axolisi goyat kup poytaxt 
shaxarlardan uzokda joylashgan Bozeman, Montana; Natchez, Mississippi; va 
Torrington, Connecticut ga uxshash kichik shaxarlarga kuchib ketishmokda. Bu 
kichik mikrolar poytaxt xududlarning ustunliklarini taklif etadi - ish joylari, 
restoranlar, kungil ochish joylari, jam oa tashkilotlari - bular xammasi axoli zichligi, 
xarakat tirbandligi, yukori darajadagi jinoyatchilik va kupincha kuchli urbanizatsiya 
darajasidag xudular bilan boglik bulgan yukori mulk soligidan xoli. Odamlarning 
yashash joyi siljishi ularning ish joylari xam uzgarishiga olib keldi. Masalan, 
mikropolit va shaxar atrofi tomon migratsiya