R. M. Xudayqulov aloqa yo„llari, undagi xizmat qiluvchi inshootlar

 
Avtomobil magistral yo„llarining elementlari 
 
Avtomobil magistrallari deb mahalliy transport va ro„paradan kelayotgan 
avtomobillar tomonidan xalaqitlarsiz, katta tezliklar bilan avtomobillarda yo„lovchi 
va yuklarni jadal tashish uchun mo„ljallangan yo„llarga aytiladi. Bular juda 
takomillashgan, biroz qimmat turadigan yo„llar bo„lib, ular turli mamlakatlar yo„l 
tarmog‟larining asosiy skeletini xosil qiladi va bu yo„l tarmog‟lari uzunligining 
ko„pi bilan 1,5...2% ini tashkil etadi.
Avtomobil magistrallariga qo„yiladigan asosiy talab avtomobillarning 
ro„para oqimlari uchun mustaqil qatnov qismi ajratish, bir satxda kesishib o„tish 
joylarining yo„qligi va yo„lga kirib kelayotgan yoki undan chetga buriladigan 
aloxida avtomobillarning asosiy oqim harakati rejimiga ta‟sirini minimumga 
keltirishdir. Magistrallar bo„yicha sekinyurar transport vositalari-traktorlar, 
mototsikllar, velosipedlar va ot aravalarning harakatlanishi man etiladi. Yo„llar 
tasnifi 
bo„yicha 
avtomobil 
magistrallariga 
Ia 
toifali 
yo„llar 
kiradi. 
Avtomagistrallarda harakat tezligi 120-150 km/s beligilangan.
 
Nazorat savollar: 
 
1. Avtomobil yo„llarining texnik va ma‟muriy tasnifi haqida nima bilasiz?
2. Avtomagistrallarga qaysi toifadagi yo„llar kiradi? 
3. Avtomagistrallarda hisobiy tezlik qancha belgilangan? 
4. Avtomobil yo„llarining elementlari haqida nima bilasiz?
5. Avtomobil yo„llariga qo„yiladigan talablar nimalardan iborat? 
6. Harakat miqdori va tarkibi haqida nimalarni bilasiz? 

---

76 
7. Yo„ldagi hisobiy tezlik deganda nimani tushunasiz? 
8. Avtomobil yo„lini jihozlash elementlari haqida nima bilasiz? 
8.2. Yo„l rejasi va uning elementlari 
 
Yo„lning rejasi - bu yo„l o„qining joyida geometrik joylashishiga yo„lning 
rejasi deyiladi. Yo„l o„qining gorizontal tekislikka kichiklashtirilgan masshtabdagi 
proektsiyasining grafik ko„rinishiga yo„l o„qi rejasi deyiladi. 
Avtomobil yo„llari yo„lovchi va yuklarni tashishda arzon, qulay va yuqori 
tezlikda xavfsiz harakatni ta‟minlashi kerak. Bunda eng qisqa yo„nalishlarni tanlab 
olish imkoniyati bo„lishi lozim. Bu talablarni hammasini hisobga oladigan bo„lsak, 
yo„l o„q chizig‟i to„g‟ri chiziqdan iborat bo„lishi kerak. Bu to„g‟ri chiziqqa havo 
yo„li deyiladi. Lekin joyda buning iloji bo„lmay qoladi. Agarda yo„lni to„g‟ri 
chiziq bo„ylab o„tkazadigan bo„lsak, quriladigan yo„l juda qimmatga tushadi. 
Bunday holatda yo„l o„qini siniq chiziqlar orqali o„tkazishga to„g‟ri keladi. Demak 
yo„l o„qi qisqa yo„nalish bo„yicha emas, balki uzoqroq aylanma yo„nalishlar 
bo„yicha o„tkaziladi. Bunda yo„l o„qi uzunligini havo yo„li uzunligiga nisbati biroz 
uzayadi, 8.4-rasm. Ushbu uzayishni uzaytirish koeffitsienti orqali quyidagicha 
ifodalaymiz: K
uz
= 
х.й.
тр
L
L
Bu erda:
L
tr
yo„l o„qi uzunligi; L
h.y.
havo yo„li uzunligi.
8.4-rasm. Avtomobil yo„li rejasi

---

77 
Joy xaritasida A va B nuqtalarni birlashtiruvchi eng qisqa bo„lgan chiziqga 
havo yo„li deyiladi. A va B nuqtalarni birlashtiruvchi siniq chiziqga yo„l o„qi 
deyiladi. 
Yo„l o„qi rejasi to„g‟ri va egri elementlardan tashkil topadi. Yo„l rejasining 
egri elementi o„tuvchi egri va doiraviy egri elementlaridan tashkil topadi.