R. I. Ismailov, M. A. Eshmuhamedov polimerlarni qayta ishlash jarayoni

Quvurli reaktorda etilenning polimerlanishi sharoitlari
Harorat, 
o
C
190–200
Bosim, MPa
245
Kislorod konsentratsiyasi, %
0,002–0,008
Etilenning bir siklda (aylanishda) 
polimerga o‘tish darajasi, %
26–30
Etilen polimerga o‘tishining umumiy 
darajasi, %
95–98
Quvurli reaktordan (6) reaksiyaga kirishmagan etilen 
polimer bi 
lan aralashma holida reduksiya ventili orqali 
24,5–26,3 MPa bosim ostida yuqori bosimli ajratgichga (7) 
tushadi. Bu yerda etilen va polietilen bir-biridan ajratiladi. 
Ajratgichning yuqori qismidan reaksiyaga kirishmagan etilen 
siklonli separatorlar hamda sovitgichlarga (12) yo‘naltiriladi. 
Bu yerda etilen bilan birga olib ketilgan polietilen ajratiladi. 
Keyin etilen sovitiladi va yangi etilen bilan ara lashtirish uchun 
aralashtirgichga (4) va undan siklga qaytariladi.
Suyuqlantirilgan polietilen yuqori bosimli ajratgichning 
pastki qismidan drosselli ventil orqali past bosimli ajratgichga 
(8) yo‘nal tiriladi. Past bosimli ajratgichda bosim 0,15–0,59 
MPa atrofida ushlanadi. Erigan etilen qoldiqlaridan tozalangan 

---

43
180–190°C li polie tilen suyuqlanmasi shtutser orqali granula-
lovchi dastgohlarga (9) yo‘naltiriladi.
Granulalovchi dastgohlarga barqarorlovchi aralashma (fe nil-
α-naftil amin  difenil-n-fenilendiamin  bilan)  va  boshqa  qo‘ shi-
luvchi moddalar uzluksiz berib turiladi. Barqarorlovchi bilan 
aralashtirilgan polietilen granulalashga yo‘naltiriladi. Granu-
la larni tez sovitish maqsadida granulalovchi shakl tuzsizlan-
tirilgan suv bilan sovitiladi. 60–70°C gacha sovitilgan polietilen 
granulalari suv bilan tebranma elakka (10) olib chiqiladi. 
Teb 
ranma elakka suvdan tozalangan granulalarni quritish 
maqsadida issiq havo beriladi. Tayyor polietilen qoplarga joy-
lanadi (8-rasm).
8-rasm.  Gaz fazasida yuqori bosimli polietilen ishlab chiqarish jara-
yonining sxemasi: 1 – kollektor; 2 – past bosimli etilenni aralash-
tirgich;  3 – birinchi kaskad kompressori; 4 – yuqori bosimli etilenni 
aralashtirgich;  5 – ikkinchi kaskad kompressori; 6 – quvurli reaktor; 
7 – yuqori bosimli ajratgich; 8 – past bosimli ajratgich; 9 – granula-
lovchi jihoz; 10 – tebranma elak; 11, 14 – siklonli separatorlar; 12, 15 – 
sovitgichlar; 13, 16 – filtrlar; 17 – dastlabki siqish kompressori
Etilen
Kislorod
Polietilen
8
15
1
10
17
3
12
5
14
7
13
6
11
4
9
16
2

---

44
Yuqori bosimli polietilen qanday bo‘lsa o‘shandoq yoki 
turli ranglarga bo‘yalgan holda chiqariladi.
Yuqori bosimli polietilenni aralashtirgichli avtoklavda ishlab 
chiqarish sanoat avtoklavlari uzluksiz ishlovchi qalin devorli 
vertikal apparat bo‘lib, apparat balandligi bo‘yicha tashqi sovit-
gichi bo‘lgan vintsimon aralashtirgich bilan jihozlangan. Odat-
da bunday reaktorlar 0,5 m
3
 hajmga ega bo‘lib, balandligi 6 m 
ga cha va diametri taxminan 300 mm atrofida bo‘ladi. Ular 
max sus yuqori sifatli po‘latdan tayyorlanadi. Reaktorlarning 
ish lab chiqarish unumdorligi yiliga 15000 tonna polietilenni 
tashkil etadi.
Yuqori bosimli polietilenni aralashtirgichli avtoklavda 
olishda polimerlash initsiatorlari sifatida di-tret-butil peroksidi, 
laurel va tret-butilperbenzoat peroksidlari ishlatiladi. Ular 
reaksiya muhitiga tozalangan parafin yog‘laridagi 4–25% li 
eritmalar sifatida kiritiladi.