R. I. Ismailov, M. A. Eshmuhamedov polimerlarni qayta ishlash jarayoni

4.3. EMULSION BO‘YOQ TURLARI
Lok-bo‘yoq sanoati texnikaning turli sohalarida keng 
qo‘l 
la 
niladigan ko‘plab xilma-xil lok-bo‘yoq materiallarini 
ish 
lab chiqaradi. Ular ishlatilishiga ko‘ra asosiy, ikkinchi 
darajali va yordamchi materiallarga bo‘linadi. Lok-bo‘yoq 
material larining asosiy turlariga loklar, polituralar, bo‘yoqlar, 
emallar, gruntovkalar, shpatlyovkalar kiradi. Ikkinchi darajali 
mahsulotlarga esa alifmoylar, sikkativlar, erituvchilar, suyultir-
gichlar; yordamchi materiallarga qotiruvchilar, initsiatorlar, 
tezlatgichlar, stabilizatorlar va boshqalar kiradi.
Loklar buyumlar va yuzalarni pardozlash, shuningdek, 
qu rilish konstruksiyalari sirtida ularni korroziyadan himoya-
laydigan, issiqlik, elektr tokini o‘tkazmaydigan va boshqa 
xildagi himoya pardalari hosil qilish maqsadida ishlatiladi. 
Pardozlanadigan yog‘ochning teksturasini saqlab qolish uchun 
lok pardasining rangi va tiniqligi muhim rol o‘ynaydi. Loklarni 
bo‘yoqchilikda ishlatiladigan qovushqoqlikda suyultirish uchun 
turli erituvchilardan foydalaniladi, chunonchi: uayt-spirt, ski-
pidar, toshko‘mir solventi, ma’lum raqam bilan belgilanuvchi 
erituvchilar. Loklar buyumlar sirtiga cho‘tka, mo‘yqalam va 
tampon yordamida surtiladi, shuningdek, purkaladi, quyiladi 
hamda buyum lokka botirib olinadi. Moy-smolali, bitum-pekli, 
nitrosellulozali va boshqa turdagi loklar ishlab chiqariladi.
Politura tarkibida 10–20% parda hosil qiluvchi modda 
(shellak) va 80–90% spirt bo‘lgan lokdir. Polituradan yog‘och 
buyumlarni jilolashda foydalaniladi; politura qurigandan keyin 
buyum sirtida ko‘zgudek yaltiroq, qattiq, tagidan yog‘och 
teksturasi ko‘rinib turadigan shaffof, silliq parda hosil qiladi. 

---

147
BK-1  markali  (qizg‘ish-jigarrang)  polituralar,  НЦ-519  mar-
kali nitrosellulozali politura, shuningdek, shellakli politura 
(shellakning spirtdagi 10–20% li eritmasi) eng ko‘p tarqalgan. 
Shellakli politura buyumga surtilgandan keyin bir soat ichida 
quriydi. Polituralar buyumni jilolashni tezlatadi, politura 
shellakli lok pardasi ustidan beriladi. 
Rangtasvir loklari smolaning pinendagi 30% li eritmasidan 
iborat. Loklarning quyidagi turlari mavjud: mastika loki, 
dammar lok, pista loki, akril-pista va kopal loki.
Mastika loki mastika smolasining pigmentdagi 30% li 
eritmasi, u moy bo‘yoqlar uchun qo‘shimcha sifatidagina emas, 
balki qatlamli rangtasvirda retush lok o‘rnida ishlatiladi. 
Mastika loki moy 
bo‘yoq va tempera rangtasviri uchun 
qoplovchi lok sifatida ham ishlatiladi.
Dammar lok dammar smolasining pinendagi 30% li erit-
masi hisoblanadi. Dammar lok bo‘yoqlar uchun qo‘shimcha 
va qoplovchi lok sifatida ishlatiladi. Uzoq vaqt saqlanganda 
o‘zining shaffofligini yo‘qotadi, lekin qurigandan so‘ng pinen 
o‘chib ketgandan keyin u yana o‘z holiga qaytadi. Lokni eritish 
uchun pinen ishlatiladi.
Kopal lok kopal smolasining zig‘ir moyi bilan pinenda eri-
tilgan eritmasi hisoblanadi. Rangi to‘q tusli. Lokning taxminiy 
tarkibi quyidagicha: kopal – 20, moy – 40, pinen – 40. Lok 
bo‘yoqlarga qo‘shimcha sifatida ishlatiladi. Kopal lokining 
qurigan plyonkasi organik eritgichlarda erimaydi (5-jadval).
Yuqoridagi loklardan tashqari, moyli-balzamli, kedrli, bal-
zam-penta moyli va pixta loklari ham ishlab chiqariladi.
Kartinalarni lok bilan qoplash juda katta ahamiyatga ega. 
Lok bilan qoplangan kartinadagi bo‘yoqlarning toni inten-
siv bo‘ladi. Lok bilan qoplangan bo‘yoq qatlami yoqimli jilva 

---

148
beradi, shu bilan birga aniq ko‘rinadi, mayda detallar ham 
ko‘zga tashlanadi. Lok qatlami faqat optik rol o‘ynab qolmas-
dan, balki bo‘yoq qatlamini havoda mavjud bo‘lgan agres-
siv reagentlar ta’siridan saqlaydi. Bunday agressiv rea gent-
larga vodorod sulfid va sulfat gazlari kiradi. Ular ta’si ri da 
ba’zi bo‘yoqlar juda tez to‘qlashib ketadi. Kartinalar ishlab 
bo‘lingandan keyin bir yildan so‘ng lok bilan qoplanadi.
Shu davr mobaynida kartina juda ehtiyotkorlik bilan saq-
lanishi lozim. Kartinani lok bilan qoplangandan so‘ng yaltirash 
paydo bo‘lishini kamaytirish uchun lokni yangi pinen (suyul-
tirgich №4) bilan suyultirish kerak. Bu aralashma 1:1 nisbatda 
olinadi. Bu nisbatni olishda yil fasllariga ham e’tibor beriladi. 
Masalan, sovuq vaqtlarda suyultirgich ko‘proq qo‘shiladi. Ish 
jarayonida lok sekin qurishi lozim bo‘lib qolsa, unga uayt-spirt 
(suyultirgich №2) qo‘shiladi.
Kartina lok bilan qoplanganidan so‘ng nam havo va past 
haroratdan ehtiyot qilish lozim.
5-jadval