R. I. G im u s h, F. M. M a t m u r o d o V

4.2. ILMIY ISHLAB CHIQARISH KORXONALARINING
INNOVATSIYA FAOLIYATINI REYTINGI VA
YANGILIKLARNI AMALIYOTGA KIRITISH DASTURLARI
Reja: 
1. Ilmiy ishlab chiqarish korxona/arining innovatsiya faoliyatining
reyting indikatorlarini nazariy aniqlash.
2. Yangiliklami amaliyotga kiritish dasturlari va loyihalarini ishlab chiqish.
Tayanch iboralar: 
baholash tizimini, indikator koeffitsienti, reyting in-
dikatori, investitsion tavakkallik.
4.2.1. Ilmiy ishlab chiqarish korxonalarining innovatsiya faoliyatini 
reyting indikatorlarini nazariy aniqlash
K orxonalar boshqaruvi uning pul bilan bog'liq b o ‘lgan k o ‘rsatkichlari 
tah lilig a asoslangan. A m m o bun d ay y ondashish ko rx o n a faoliyatidagi 
b o s h q a m u h im to m o n la rin i o c h ib b e ro lm a y d i. A m e rik a lik o lim la r 
R. K aplan va D. N o rto n 1990-yillarda 12 ta yirik k o m p aniya x o ‘jalik 
faoliyatining pul bilan bog‘liq b o lm a g a n k o ‘rsatkichlarini h am hisobga 
oladigan natijalarni baholash tizim in i o ‘rgandilar va k o ‘rsatk ichlarnin g 
m uvofiqlashgan tizim ining konsepsiyasini yaratdilar.
B unday yangi tizim korxonaning pul bilan bog'liq k o ‘rsatkichlarini 
u n in g b o sh q a tu rd ag i k o 'rsa tk ic h la ri bilan b o g 'lash g a y o ‘n altirilg an , 
b o shqaruv tizim i k o ‘rsatkichlariga aylantirish m asalalari hal qilingan. 
Buning uchun korxonaning erishgan k o ‘rsatkichlarini kelajakdagi olinishi 
m um kin b o ‘lgan natijalar bilan bog‘lash zarur b o ‘ldi.
K o‘rsatkichlarning m uvofiqlashtirilgan bunday tizim i aw al korxona 
darajasida, keyinchalik korxonaning b o ‘lim lari va hatto alo hida xodim lari 
darajasidagi boshqaruv tizim iga aylandi va 1999-yildan boshlab dunyo- 
ning 300 dan ortiq (A Q SH , K anada, G erm aniya, Shveytsariya) korxo- 
nalarida tatb iq etila boshladi. B anklar esa (D e n tch e Bank) bu tizim ni 
o ‘zining hisobotiga indikator sifatida kiritdilar.
Iqtisodiy, ijtim oiy axborotlarni qayta ishlashdagi bu yangi yondashuv- 
ni nafaqat korxonalarning k o ‘rsatkichlari tizim i sifatida, balki loyihalar 
boshqaruvining ham m a tom onlarini qam rab olgan tizim deb ham qara- 
lishi lozim . P. Xorvatning fikricha, axborotlarni yig‘ish, tahlil qilish va 
baholash, ko‘rsatkichlarning muvofiqlashtirilgan tizim ida katta rol o'ynaydi, 
hozirgi kunda dunyoning kom pyuter dasturlarini ishlab chiqish b o ‘yicha 
eng kuchli kom paniyalari shu m aqsadlar uchun dasturiy vositalarini y ara­
tish b o ‘yicha ish olib borishm oqda.
104

---

A m m o R. K aplanning ta n olishicha, bu nazariya takom il em as, chunki 
b u n d a eng asosiy narsa — baholash vositasi y o ‘q.
R. K aplanning yuqorida t a ’qidlangan usulini innovatsiya loyihalariga 
m oslashtirilgan holda q o ‘llash m aqsadida quyidagi ch o ra-tad b irla r tizim i 
ishlab chiqildi:
• ilm iy ish lab c h iq a rish va k ic h ik in n o v a ts iy a k o rx o n a la rin in g
k o ‘rsatkichlari m ajm uasini ishlab chiqish;
• k o 'rsatk ichlarn i tashk ilo tn in g strategik m aqsadlari, vazifalari bilan 
uzviy bog‘liqligini tam inlash, ulam i k o ‘p funksiyali indikatorlarga o ‘tkazish, 
ularning o ‘lchov birliklarini aniqlash:
• korxonaning ilmiy faoliyati k o ‘rsatkichlarining m uvofiqlashtirilgan 
tizim in i ishlab chiqish, k o ‘rsa tk ich la raro b o g ‘liqlik darajasini aniq lash , 
ularni statistik — m atem atik qayta ishlash form ulalarini hisoblash, b a h o ­
lash va boshqarish b o ‘yicha dasturiy vositalarini yaratish;
• loyiha rivojlanishining qisqa va u zo q m uddatga m o ‘ljallangan im - 
m itatsion m odelini yaratish;
• q aro r qabul qilish jaray o n in i am alga oshirish — loyihaning am aliy 
natijalarini k om pyuterda o lingan natijalar bilan solishtirish, xato lik lam i 
tahlil qilish.
Quyida axborotlarni m iqdoriy tahlil qilish, agregatsiyalash usuliga asos- 
lan g an k o rx o n a la rn i in n o v a tsiy a fa o liig in i, ilm iy -a m a liy sa lo h iy a tin i 
o ‘rganish m etodologiyasi keltirilgan.
Korxonalarning ilm iy-texnik salohiyati — bu korxonaning yangi texnika 
va texnologiyalam i joriy etishga, m odernizatsiyalashga y o ‘naltirilgan il­
m iy, ishlab chiqarish va axborot zaxiralarining m ajm uasidir.
Innovatsiya korxonasining ilm iy-am aliy faoliigini baholash u ch u n b i­
rinchi bosqichda korxonaning o ‘tgan 5 yil davom idagi faoliyati haqidagi 
birlam chi axborotlar yig‘ib olinadi.
A lbatta, bu k o ‘rsatkichlarning h a r birini solishtirish natijasida k orxo ­
n a n in g ilm iy -a m aliy faoliyati h a q id a xu losa qilsa b o i a d i . A m m o bu 
k o ‘rsatkichiarning o 'lch o v birliklari h ar xil bo'Iganligi bois, ularni tizim - 
lashtirib, biror bir raqam bilan ifodalab b o ‘lmaydi.
Birinchi m arotaba ilmiy tashkilotlarning , korxonalarning innovatsiya 
faoliyatini, ilm iy-am aliy ishlarini tahlil qilish va baholashning reyting in- 
dikatorlarini hisoblab chiqishga asoslangan yangi m iqdoriy, kom pyuterli 
usuli ishlab chiqildi.
Indik ato r koeffitsienti (IK ) — bu o ‘lchov birligiga ega b o ’lm agan 2 ta 
va u n d a n ortiq loyiha k o ‘rsatkichlarining m azm unini u m u m lash tirg an , 
kom pyuterga kiritish m um kin b o ‘lgan koeffitsientdir.
105

---