R. I. G im u s h, F. M. M a t m u r o d o V

1.1.3. Innovatsiyaning klassifikatsiyasi
Innovatsiyani bir qator belgilariga qarab klassiflkatsiya qilinadi. Iqti- 
sodiyotni rivojlanishdagi ahamiyatiga ko‘ra innovatsiya bazis, yaxshilay- 
digan va ratsionalizatsiyalaydigan m a’nolardan iborat.
Innovatsiya jarayoni 2 xil: yetakchi (pioner); quvuvchi.
Pioner tipidagi innovatsiya jarayoni jahon birinchiligiga erishishi uchun 
chegarani anglatadi (masalan, AQSH).
Quvuvchi innovatsiya jarayoni arzon hamda tez natija beruvchi hisobla­
nadi (masalan, Yaponiya).
Yo'nalishiga ko‘ra innovatsiya:
— ilmiy instrum entlar jarayon innovatsiyasi;
— mahsulot innovatsiyasiga bo'linadi.
Yangiliklar darajasi bo'yicha innovatsiya klassifikatsiyasi bu — jam i 
innovatsiyalarni yangilk darajasi b o ‘yicha innovatsiyalariga nisbati orqali 
baholashdir.
Yangilik tushunchasi texnologik jarayon yoki mahsulotga nisbatan ish- 
latiladi. M ana shu nuqtada yangi mahsulotga nisbatan bazis innovatsiyasi 
yuzaga keladi.
Yangilash innovatsiyasi mahsulotlami yanada sezilarli darajada yaxshilash, 
shuningdek, ishlab chiqarish usullarining sezilarli rivojlanishini anglatadi.
Innovatsiyada tovarlarning tashqi ko‘rinishini o ‘zgartirish (ratsional 
innovatsiya) yoki estetik innovatsiya (rangi, dekoratsiyasi...) yoxud texnik 
o ‘zgarishlar b o 'lib , buning natijasida tovarning konstruktiv tuzilishi 
o ‘zgarishsiz qoladi.
Yangilik innovatsiyasi texnologik param etrlari bo ‘yicha yoki bozor 
talabalari b o ‘yicha yangilanishni talab qiladi. Texnologik param etrlar 
bo‘yicha yangilanish, bu — mahsulotni yaratishda yangi m uam m olar va 
yarim fabrikatlar, shuningdek, komplektlanadigan yangi xomashyolardan 
foydalanishini talab qiladi.
Texnologik parametrlarga — jarayon yangilanishi:
— ishlab chiqarishning yangi texnologiyalarini qo‘llash;
— yuqori darajadagi avtomatizatsiyasi;
— ishlab chiqarishning yangi texnologiyalarini qo'llash;
— yuqori darajadagi avtomatizatsiyasi;
— ishlab chiqarishning yangi metodlarini qo'llash kiradi.
Yangi mahsulot texnologiyalari yaratish b o ‘yicha ilmiy ish uchun ha- 
yotiylik davri mavjud b o ‘lib, har bir innovatsion loyihaning alohida bos- 
qichlarida yuzaga keladi.
Yangi jarayonlarni bir bosqichdan ikkinchisiga o‘tkazish quyidagi ket- 
m a-ketlikda o ‘tkazishadi:
1-bosqich: bu g ‘oyaning yuzaga kelishidan uning texnik ishlab 
chiqarishgacha b o ig an bosqich;
22

---

2-bosqich: o 'rtacha bosqich - g‘oyaning texnik yuzaga keltirishdan 
tijorat m aqsadlarida qo'llanishgacha bo'lgan bosqich;
3-bosqich: in tiho bosqichi — keng k o ‘lam li ishlab chiqarishgacha 
bo'lgan bosqich.
Innovatsiyaning ilmiy nuqtayi nazardan 4 bosqichi bor:
1) g ‘oya ustida ilmiy izlanish; 2) g ‘oyani yuzaga chiqarish; 3) g‘oyani 
o ‘zlashtirish; 4) seriyali va keng k o 'lam d a ishlab chiqarish va xizmat 
ko‘rsatish.
Fanda m ehnat bu — ijodiy yondashishdir, ya’ni izlanishlarni olib bo- 
rish b o ‘yicha ijod qilishdir.
Fandagi m ehnat nazariy va eksperemental faoliyatining birligini tashkil 
etishi kerak, y a’ni h ar xil toifadagi xodim lar: olim lar, m uhandislar, 
m a’muriyat xodimlari, xizm atchilam i birlashtirishi kerak.
Ilmiy m ehnat jarayonida yangidan-yangi qonunlar tasaw urlar, hisob- 
kitob usullari, xullas yangi bilimlarni hosil qiladiki, ular yangi tovar m ah- 
sulotlarni yaratishda qo ‘l keladi.
Ilmiy m ehnatning natijasi sifatida texnik obyektning q o ‘llanilishi texni- 
kasi tavsifi, qo‘llanilishi to ‘g‘risidagi ilmiy axborotlar (yangi fundamental 
biiimlar) hisoblanadi. Umiy-texnik m ehnat aniq bilimlarga suyanadi.
1.1-jadvalda innovatsiyaning klassifikatsiyasi keltirilgan.