R. I. G im u s h, F. M. M a t m u r o d o V

Ilm iy-tadqiqot ishlari natijalari iqtisodiy sam aradorlik uchun muhim
omildir.
Asosiy m aqsad shundan iboratki, y a’ni iqtisodiy sam aradorlik 
ham m asi b ir tom onga yo'naltirilgan m aqsaddir. Shuni nazarda tutish 
kerakki, biz iqtisodni gapirganim izda resurslar ishlatilishini kam aytirish 
nazarda tutiladi.
Iqtisodiy samara m ateriallar ishlatilishi hajm ini narxda qo ‘yilishidan 
iborat. Agarda qandaydir paxta tozalash zavodi ilmiy ishlab chiqarishni 
tashkil qilib va tola ko‘payishiga erishgan b o ‘lsa, buning o'rniga xaridordan 
o ‘z tovarini yuqori narxda sota oladi. Bu samara ikki narsani nazarda tutadi: 
ikki narxning farqi paxta tolasi tonnasiga va qayta ishlangandan keyingi 
paxta tolasining narxiga bog‘liqdir.
Iqtisodiy samaradorlik — bu m unosabat shunga olib keladiki, iqtisodiy 
sam araning hajmi innovatsion xarajatlar ko'payishidadir. Shu jih atd an
iqtisodiy samara, iqtisodiy samaradorlik har xil iqtisodiy kategoriyadir. U lar 
bir-biriga bog‘langan bo‘lib, asboblar bahosi natijasi ilmiy izlanish ishla- 
rining ishlab 
c h iq a r is h
ko'rinishida b o ‘ladi. Bu b o ‘lim lar quyidagilar.
— taxm iniy hisob, tem atika tanlanishi birinchi bosqichda ilm iy-tad­
qiqot ishlari (ITI) qo‘llanishi;
— potensial va yillik kutilayotgan vazifani bajaruvchi.
B undan tashqari, sam aradorlik rejali hisobidagi ishlab chiqaruvchi 
ajratishning rejali qismini texnikani va sam arani ITI natijalariga k o ‘ra 
qo‘llanilishi.
Iqtisodiy samara iqtisodiy samaradorlik ITI mavzusida, m uam m olar 
ilmiy izlanishli ko'rinishi bir b utu n ko'rsatilishini iqtisodiy sam araning 
hisobiga ITI natijalarini ajralishiga iqtisodiy potensialni ITIning asosiy 40% 
ulushini tashkil qiladi.
Birinchi bosqichda iqtisodiy samara hisoblari asoslandiki, ITI n ati­
jalari va bunda iqtisodiy samara ITIning o ‘zidir. Iqtisodiy samara va ITI 
iqtisodiy samaradorligi ishlab chiqarish o ‘lcham larida beriladi. Shu jih a t­
dan ITI ishlab chiqarishda xarajatlar yig‘indisiga bog‘liq holda jarayon 
bosqichlarida, «ishlab chiqarish tadqiqotlari»da izlanish fundam enti, ilk 
izlanishlar, qayta ishlash, yalpi ishlab chiqarish xarajatlari izlanishdan ishlab 
chiqarishga tatbiq qilinadi.
Talabga k o ‘ra xarajatlar hisobi tad q iq o tlar bosqichida m ehnatli va 
shunga yaqin hisoblar ishlab chiqarish bosqichlarida yalpi ishlab chiqa­
rish kapital i xarajatlar hisobiga bog‘liq.