R espublikasi s og'liqni saqlash vazirligi Toshkent farm atsevtika instituti

«KLASTER» TRENINGI
“K laster” treningi b o ’y ich a “h o ’l m ineralizatsiya” s o ’zig a m antiqiy zanjir 
tuzing (10 d aqiqa ichida). K laster treningidan foydalanishda quyidagi shartlarga 
rioya qilish talab etiladi*:
Fikringiz sifati to’g’risida o’ylab
o’tirmay, ularni shunchaki yozib
borins.
Yozuvlaringiz 
orfografiyasi 
yoki 
boshqa jihatlariga e'tibor bermang
?oyalar yi?indisining sifati va 
alo?adorligini 
kyrsati-shini 
cheklaimane.
B e lg ila n g a n
v a q t
n ih o y a s ig a e tm a g u n ic h a , 
y o z is h d a n to ’ xta m a n g .
Nimaniki o’ylagan bo’lsan- 
giz, shuni qog’ozga yozing.
Agar ma'lum muddat biron-bir g’oyani 
o’ylay olmasangiz, unda qog’ozga 
biror narsani rasmini chizing, toki 
boshqa g,oya paydo bo’lgunicha 
davom eting.
G’oyalar yig’indisi- 
ning 
sifati 
va 
aloqadorligini 
ko’rsatishini 
cheklamang
Muayyan tushuncha doirasida imkon 
qadar ko’proq g’oyalarni ilgari surish va 
mazkur g’oyalar o’rtasida aloqadorligini 
ko’rsatishga harakat qiling.
* 
“Klaster(Tarmoqlar) treningi ”fikrlarni tarmoqlanishi - bu pedagogik strategiya bo’lib, u 
o’quvchilarni biron bir mavzuni chuqur o’rganishga yordam beradi, o’quvchilarni mavzuga taaluqli 
tushuncha yoki aniq fikrni erkin va ochiq ravishda ketma-ketlik bilan uzviy bog’lagan holda 
tarmoqlashlariga o’rgatadi. Bu usul biron bir mavzuni chuqur o’rganishdan avval o’quvchilarni 
fikrlash faoliyatini jadallashtirish hamda kengaytirish uchun xizmat qilishi mumkin. Shuningdek, 
o’tilgan mavzuni mustaxkamlash, yaxshi o’zlashtirish, umumlashtirish hamda o’quvchilarni shu 
mavzu bo’yicha tasavvurlarini chizma shaklida ifodalashga undaydi. Bu esa o’quvchilarga o’z 
bilimlari, tushunishlari va tasavvurlari darajasini aniqlashga yordam beradi.
18- 
LABORATORIYAM ASHGULOTI. YUPQAQATLAMXROMATOGRAFIYA 
USULINING M OHIYATI YUQX USULI UCHUN PLASTINKA TAYYORLASH. 
Laboratoriyam ashg‘ulotining rejasi
1.Yupqa qatlam xromatografiya usulining mohiyat va usuli haqida ma’lumot.
2.Yupqa qatlam sorbentli plastinkalar tayyorlash. Aktivlik darajalarini oshirish va aktivligini aniqlash 
sharoitlarini taxlil qilish.
M ashg’ulotmaqsadi:Laboratoriya mashg‘ulotida talabalarni Yupqa qatlam xromatografiya usulini 
dori moddalar tahlilida qo‘llashni o‘rganish.
247

---

L aboratoriya mashg’ulotini bajarish davridakutilayotgan natijalar:
Talabalarni yupqa qatlam xromatografiyasida qo‘llaniladigan sorbentlar, ularga qo‘yiladigan talablar, 
sorbentlarni yot qo‘shimchalardan tozalash, ularni aktivlik darajalarini oshirish va aktivligini aniqlash 
sharoitlarini taxlil qilish.
L a b o ra to riy a m ash g 'u lo tlarin i o 'tk azish uchun z a ru r asbob-uskunalar:D arslik, m a’ruza matni, 
o ‘quvqo‘llanmalar,xromatografik plastinkalar, kolonka, qozg’aluvchi fazalar, chizg’ich, purkagich, 
UB-lampa, turli ochuvchi reagentlar, voronka, probirkalar, reaktivlar, ko‘rgazmalimateriallarlar, 
skotch, qog‘oz
L aboratoriya jihozlari 
: Maxsus laboratoriya vositalari bilan jixozlangan xona
Yupqa qatlam xromatografiyasida qo‘llaniladigan sorbentlar, ularga qo‘yiladigan talablar, 
sorbentlarni yot qo‘shimchalardan tozalash, ularni aktivlik darajalarini oshirish va aktivligini aniqlash 
sharoitlarini taxlil qilish.
Plastinkalarni sorbent o ‘tkazish uchun tayyorlash.
Yopishtirilmagan yupqa qatlamli plastinkalarni tayyorlash, uni qulayliklari va kamchiliklari 
bilan tanishtirish.
Yopishtirilgan plastinkalar tayyorlash uchun sorbentga 
qo‘shilishi mumkin bo ‘lgan 
biriktiruvchi moddalar, ularni tozalash va tayyorlashni o ‘zlashtirish.
Yopishtirilgan plastinkalar tayyorlash uchun sorbent, yopishtiruvchi aralashmasi va suv tarkibli 
massa tayyorlab uni, plastinka yuzasiga o‘tkazish, tekislash, quritish, aktivlash va saqlashni 
o ‘zlashtirish.
Sorbentlar
Aralashma moddalarning yupqa qatlam xromatografiya (YUQX) usuli bilan ajratib olishni 
asosiy faktorlaridan biri sorbentlarning to ‘g‘ri tanlashdir. Sorbent adsorbsiyani, ion almashinishini, 
qo‘zg‘aluvchi fazani xarakatlanishini ta ’minlashi va molekulyar elak vazifasini bajarishi mumkin. 
Xromatografik jarayonni qo‘yilgan talabga qarab, mos sorbent tanlanadi.
Amaliyotda 
sorbentlarni tanlashda ularda 
ajraladigan 
moddalar xarakteriga ahamiyat 
beriladi. Avvaliga xromatografik ajraladigan moddaning erituvchilarda 
eruvchanlik xususiyati 
aniqlanadi. Y A ’ni moddaning gidrofil yoki gidrofob xossalariga e’tibor beriladi, xamda funksional 
guruxlarning tabiatiga axamiyat beriladi.
SHundan keyin ularni kislotali, neytral va amfoterli xususiyatiga egaligi aniqlanadi. Nihoyat 
sorbent modda bilan kimyoviy bog‘ hosil qilaolishi va sorbent xamda bog‘lovchi 
materiallar 
ta ’sirida kimyoviy bog‘larning o‘zgarishi tekshiriladi.
YUQX usulida sorbent sifatida silikagel, alyuminiy oksidi, sellyuloza yoki turli xil yuqori 
adsorbsion xususiyatga va past sig‘imga ega b o ‘lgan bosh adsorbent moddalar olinadi.
Adsorbsion YUQX si uchun barcha m a’lum bo ‘lgan silikagel markalaridan eng yaxshisi KSK 
hisoblanadi. Bu 
marka plastinkada mustahkam 
yopishqoq qavat hosil qiladi. Talab b o ‘yicha
2
3
chegaralangan yuzasi 338-650 m /g, 
hajmi 1,19 - 0,76 sm /g bo ‘lishi kerak. YUQX uchun 
zarrachalarning o‘lchami 0,1-0,07mm b o ‘lishi kerak. Plastinkaga o ‘tkazish uchun silikagel suvda, etil 
spirtida yoki boshqa maxsus tarkibli suyuqlikda 1:2 nisbatda aralashtiriladi. Plastinkadagi qatlam 
qalinligi 250mmk b o ‘lishi talab qilinadi
YUpqa qatlam li xrom atografiya uchun qo‘llaniladigan sorbentlar xarakteristikasi
Sorbent
pH
B og‘lovchi
qo‘shilmasi
Zarrachalar 
o ‘lchami, mkg
Silikagel M erk (FRG) 
60G 
60GF254
6.8-7.0
6.8-7.0
13%gips
13%gips+f.i.
10-40
10-40
Silikagel (CHSSR)
Ls/40 (Ls/40)
6-7
y ° ‘q
5-40