R e s p u b L i k a s I k o n s t I t u t s I y a s I n I

partiya ro ‘yxatiga ovoz beradi. Ba’zi hollarda saylovchilarga 
nomzodlarga nisbatan o ‘z m unosabatlarini bildirishga ham 
imkoniyat berilishi mumkin.
Saylovlar natijasini aniqlashda har bir deputatlik mandatini 
olish uchun zarur b o ‘lgan ovozlar m iqdori belgilanadi. Bu 
miqdor har bir saylov okrugi uchun alohida qilib belgilanishi 
yoki butun davlat hududi uchun bir xil bo‘lishi ham mumkin. 
Proporsional tizimning asosiy vazifasi ovozlar va m andatlar 
m u tan o siblig ini t a ’m inlash y o ‘li bilan ozchilikning ham 
manfaatlarini ta ’minlash hisoblanadi.
Proporsional saylov tizimida partiya ro ‘yxatlari b o ‘yicha 
ovoz berishni ro ‘yxatlarning xarakteriga qarab q at’iy, q a t’iy 
b o ‘lm agan va o'zgaruvchan ro ‘yxatlarga b o ‘lish mumkin.
322

---

Q a t’iy ro ‘yxatlar asosida ovoz berish proporsional saylov 
tizimini q o ‘llaydigan davlatlarda eng k o ‘p tarqalgan bo‘lib, 
bunda saylovchilar muayyan partiya tomonidan taqdim etilgan 
ro ‘yxatda ko‘rsatilgan nomzodlar o ‘rnini o ‘zgartirishga, ya’ni 
o'zlari afzal k o ‘rgan nomzodni birinchi o ‘ringa qo‘yishga haqli 
boim aydilar.
Ba’zida saylov bulleteniga deputatlikka nomzodlar familiya- 
lari kiritilmay, faqatgina partiya rahbarining familiyasi va 
partiya ramzi kiritilishi mumkin. Bu usulda ovoz berishga 
Janubiy Afrika Respublikasida 1994-yilda o‘tkazilgan saylov­
lar misol bo‘la oladi. Bunday ovoz berishda saylovchilar o ‘z- 
lari tanlagan partiya ro ‘yxatiga ovoz berish bilan cheklanadi- 
lar. Bu usulda ovoz berish boshqacha tarzda saylanishi qiyin 
b o ‘lgan ozchilikning ham da ayollarning saylovda g ‘olib 
chiqishiga imkon tug‘dirsa-da, deputatlikka loyiq bo'lmagan 
nomzodlarning saylanib qolishiga sabab bo‘lishi mumkin.
Partiya ro ‘yxatlari b o ‘yicha ovoz berishning ikkinchi turi 
bu q a t’iy bo‘lmagan ro ‘yxat asosida ovoz berishdir. Bunda 
saylovchilar o ‘zlari tanlagan partiya ro ‘yxatini yoqlab ovoz 
berishdan tashqari bu ro ‘yxatdagi nomzodlar o ‘rnini almash- 
tirish imkoniyatiga ham egalar. Saylovchilarga nomzodlarni 
tanlash imkoniyatining borligi usulning afzalligi bo‘lsa-da, bu