120 Фойницкий И.Я. Курс уголовного судопроизводства. Т. 1. СП. б.
1996. С. 158.
296
bo‘lib, masalan, oila, mehnatga oid ishlar, voyaga yetmagan-
larning ishlari va shu kabilar bo'yicha tabaqalashtirilgan.
0 ‘zb ek isto n R esp u b lik asi ham sud fa o liy a tin i y an ad a
ixtisoslashtirish yo‘lidan ildam bormoqda.
«Sudlar to ‘g‘risida»gi qonundagi asosiy yangiliklardan biri
umumiy yurisdiksiya sudlarining ixtisoslashuvi — fuqarolik va
jinoyat ishlari bo‘yicha mustaqil sudlar tashkil etilishini joriy
qilishdan iborat bo‘ldi. Qonun ilk marta umumiy yurisdiksiya
sudlarida protsessual qonunchilikning eng muhim institut-
laridan biri — ishlarning apellyatsiya tartibida ko‘rib chiqilishi-
ning joriy etilishini nazarda tutadi.
Bunday institut xalqaro am aliyotda sinovdan o ‘tgan va
Respublikada xo‘jalik sudlari tizimida q o ‘llanib kelinadi. Ish
larning apellyatsiya ta rtib id a k o ‘rib chiqilishi yuqori sud
instansiyasiga dalillarni bevosita tekshirib chiqish va ishning
mohiyati bo‘yicha qaror qabul qilish imkonini beradi, bu esa,
fuqarolar huquqlari va qonuniy m anfaatlari him oyasining
k a fo la tla rin i anch a k u c h a y tira d i, sud ish la rin i y u ritish
samaradorligi va operativligini oshiradi, davlat m ablag‘lari-
ning jiddiy tejalishiga olib keladi.
Jinoyat-protsessual va fuqarolik protsessual qonunlariga
o ‘zgartirishlar kiritilish sudlar ixtisoslashuvi joriy etilishining
mantiqiy davomi bo‘ldi, bunday o ‘zgartirishlar tufayli protsess
ishtirokchilari huquqlariga rioya qilinishining protsessual
kafolatlari kengaydi, sudda himoyalanish huquqini amalga
oshirishga doir qonuniy mexanizm kuchaytirildi, sud protsessida
tortishuv tamoyili ta ’minlanishi tomon keskin qadam qo‘yildi.
Bundan tashqari, sud ishlarini apellyatsiya va kassatsiya
tartibida ko‘rib chiqish institutlarining joriy etilishi sudda yo‘1
qo‘yilishi mumkin b o igan xatolarni o ‘z vaqtida tuzatish uchun
qo‘shimcha kafolat hisoblanadi.
«Sudlar to ‘g ‘risida»gi qonunning yangi tah rird a qabul
qilinishi davr talab i edi. Bu qonun su d lar m ustaqilligini
mustahkamladi, sudyalik lavozimiga tavsiya qilishning yangi
tartibini belgiladi. Qonunning ushbu talabi ijrosini ta ’minlash
uchun 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farm oniga
binoan 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Sudyalik
lavozimiga nomzodlarni tanlash va tavsiya qilish bo‘yicha Oliy
m alaka komissiyasi to ‘g‘risidagi N izom ning yangi tah riri
tasdiqlandi.
Sudyalarning m ustaqilligiga erishish, sudlar faoliyatini
tashkiliy, moddiy-texnika va mablag‘ bilan ta ’minlash masala-
297
larini takomillashtirish maqsadida 0 ‘zbekiston Respublikasi
V azirlar M ahkam asining 2001-yil 22-sentabrdagi qaroriga
binoan 0 ‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzurida
maxsus vakolatli organ-sud qarorlarining ijro etilishi, sudlar
faoliyatini moddiy-texnika jihatidan va moliyaviy ta ’minlash
Departamenti, uning joylardagi bo‘linmalari tashkil etildi.
Departamentning asosiy vazifasi sud hujjatlarini ijro etish,
sudlar faoliyatini moddiy-texnika va mablaq‘ bilan ta ’minlashga
doir ishlarni tashkil etishdan tashqari, sudlar binolarini qurish
va ta ’mirlash uchun ajratilgan kapital m ablagiarning samarali
o ‘zlashtirilishi ustidan nazoratni amalga oshirishdan iborat.
Sudyalar va sud protsesslari xavfsizligini ta ’minlash, sud ijrochi-
lari kadrlarini tanlash va joy-joyiga q o ‘yish ham Departament
vazifalariga kiradi.
Sud-huquq islohoti yangi bosqichining boshlang‘ich nuqtasi,
shubhasiz, ikkinchi chaqiriq 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy
M ajlisining oltinchi sessiyasi b o ‘ldi. D avlatim iz rah b ari
I.A.Karimov sessiyada so‘zlagan nutqida 0 ‘zbekiston mustaqil-
likka erishganligining g‘oyat katta ahamiyatini, mamlakatning
o ‘n yil davomida demokratiya va taraqqiyot y o iidan mustaqil
rivojlanishi sharoitida ijtimoiy hayotning barcha sohalarida
amalga oshirilgan.
Tub o ‘z g artirish lar m uhim ligini t a ’kidlab, sud-huquq
tizimini takomillashtirish, jinoyat qonunchiligini insonparvar-
lik, adolatparvarlik, huquqiy fuqarolik jamiyati tamoyillariga
mos ravishda liberallashtirish m asalalari xususida alohida
to ‘xtalib o ‘tdi.
U shbu sessiyada R espu blika p arla m en ti 0 ‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti tom onidan qonunchilik tashabbusi
tartibida taqdim qilingan «Jinoiy jazolarning liberallashtirilishi
m u n osabati bilan 0 ‘zbekiston R espublikasining Jinoyat,
Jinoyat-protsessual kodekslari hamda M a’muriy javobgarlik
to ‘g‘risidagi kodeksiga o ‘zgartishlar va qo‘shimchalar kiritish
haqida»gi qonun loyihasini ko‘rib chiqdi.
Oliy Majlis tomonidan sud-huquq islohotlarining ikkinchi
bosqichini boshlab bergan qonunning qabul qilinishi natijasida
jin o y at qonun hujjatlarining umumiy y o ‘nalishi butunlay
o ‘zgarib, huquqiy dem okratik davlat qoidalariga, fuqarolik
jamiyatini shakllantirish shart-sharoitlariga yanada ko‘proq
darajada muvofiq b oidi.
Sud-huquq tizimining demokratik asoslarini yaratishdan,
umuman olganda, xususan, sudyalar va huquqni muhofaza
298
qilish organlari xodim larining mentalitetini o ‘zgartirishdan
ib o rat b o ‘lsa, hozirgi asosiy vazifa erishilgan n atijalarn i
mustahkamlash, ularning samaradorligi va mavjudligini «so‘zda
emas, qog‘ozda emas, balki amaliy hayotda fuqarolarning
huquqiy va erkinliklarining zarur kafolatlarini ta ’minlovchi
demokratik prinsiplarni» ro ‘yobga chiqarishdan iborat bo‘lib
qoldi. Bularning hammasini jam lab olganda oldimizda sud-
hu q u q islo h o tla rin i riv o jlan tirish n in g yangi istiq b o lla ri
ko‘ndalang b o ‘ladi, eng avvalo, ularni nazariy jihatdan chuqur
o ‘rganish, ularga har tomonlama yondashish va izchil ravishda
amalda ro ‘yobga chiqarish taqozo etiladi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov 2005-yil
28-yanvarda 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik
p ala tasi va S enatning q o ‘shm a m ajlisida «Bizning bosh
maqsadimiz — jam iyatni dem okratlashtirish va yangilash,
mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir» nomli m a’ru-
zasida davlat qurilishi va boshqaruvi sohasidagi eng muhim
vazifa sifatida hokimiyatning qonunchilik, ijro va sud tarmoq-
lari o ‘rtasida yanada m utanosib va b arqaror muvozanatga
erishish, sud-huquq tizimini isloh qilish va yanada liberal-
lashtirish, shaxsni ushlab turish, hibsga olish, shuningdek,
boshqa protsessual majburiy choralarni qo‘llash uchun sanksiya
berish huquqini sudga o ‘tkazish, jazolash tizim idan o ‘lim
jazosini chiqarib tashlash vazifalarini qo‘ydi va ularni bugungi
ijtim o iy -iq tiso d iy , siyosiy va m a ’naviy so h a la rd a olib
borilayotgan islohotlarning ustuvor yo‘nalishlari ekanligini
ta ’kidladi.
Shuni aytish kerakki, mamlakatimizda amalga oshirilayot-
gan sud-huquq tizim idagi tub islo h o tlar yangi bosqichga
k o ‘tarildi. Bu islohotlarning asl mohiyati xalq farovonligini
oshirish, jam iyatda ijtimoiy adolat va demokratiya tamoyil-
larining ustuvorligini ta ’minlashga qaratilgan bo‘lib, ularning
sur’ati va natijalari har birimizning bugungi kundagi shijoatimiz
va harakatimizga bog‘liqdir.
Sud-huquq tizimini isloh qilishning mohiyati va m a’nosi
«Adolat qonunni og‘ishmay ro ‘yobga chiqarishdadir» degan
qoidadan iborat bo‘lmog‘i lozim. Ayni mana shu g‘oya sud-
hu q u q islo h o tlari ta m oy ilin in g o ‘zagiga, uning ru h i va
mohiyatiga aylanishi, sud-huquq tizimini isloh qilishning butun
jarayoniga daxl qilib qolmay, balki jamiyat, davlat qurilishini
bu tu n lay isloh qilish jara y o n in in g tark ib iy qismiga ham
aylanishi kerak. Shu m unosabat bilan m odernizatsiyalash
299
qonunning shak-shubhasiz ustuvorligi qoidasiga q at’iy rioya
etgan holda amalga oshirilishi lozim.
Sudyalar va sudlarning ixtisoslashuvini davom ettirish, shak-
shubhasiz, sud hokimiyati faoliyatining samaradorligini oshirish
borasida tashlangan muhim va amaliy qadam bo‘ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |