R e j a: Mахsus o’zgаruvchаn tоk mаshinаlаri

Selsinlar. Selsin ikkita chulg‘amdan: birinchisi birlamchi yoki qo‘zg‘atish chulg‘ami va ikkinchisi sinxronlovchi chulg‘amdan iborat. Selsinlar bir va uch fаzali bo‘ladi. Uch fаzali selsinning tuzilishi fаza rotorli asinxron motorning tuzilishi kabi bo‘ladi. Ular elektr o‘qi tizimlarida ishlatiladi.Avtomatika tizimlarida esa bir fаzali selsinlar ishlati. Sinxronlovchi chulg‘am statorda, qo‘zg‘atish chulg‘ami esa odatda rotorda joylashgan bo‘ladi.
Bir fаzali selsin ham kam quvvatli asinxron mashinasi kabi tuzilishga ega.Ular ayon va ayon bo‘lmagan qutbli bo‘ladilar.


6-rasm. Indikator rejimida ishlayotgan selsinning ulanish sxemasi: D - datchik (darakchi); P - priyomnik (qabul qilgich); BL – bo‘lovchi liniya (sim)lar; Q_CH – o‘qg`atish chulg’ami; 0₁ va 0₂ - tegishlicha datchik va priyomniklarning bosh o‘qlari
Selsinlar asosan indikator va transformator rejimlarida ishlaydi. Indikator rejimida (6-rasm) selsinpriyomnikning rotori bosh o‘q 0₁ ga ulangan bo‘ladi. Bunda datchik D ning va priyomnik ning qo‘z­g‘atish P chulg‘amlari umumiy o‘zgaruvchan tok tarmog‘iga, sinxron­lash chulg‘amlari esa bog‘lovchi liniya orqali o‘zaro ulanadi. Agar D va P rotorlari holatlari orasida nomuvofiqlik sodir bo‘lsa, unda sinxron­lov­chi chulg‘amlardan toklar o‘tib, ular qo‘zg‘atish oqimi bilan ta’sirlashib qarama-qarshi yo‘nalgan sinxronlovchi momentlarni hosil qiladi va, natijada nomuvofiqlik burchagi 0 ga teng bo‘ladi.
Chiziqli asinxron motor. Bunday motorning tishli statori pazlariga uch fаzali chulg‘am joylashgan (7,a-rasm). Chiziqli motorning qo‘z­g‘a­luvchi qismi yuguruvchi deb ataladi, u asinxron mashina rotoriga o‘xshash bo‘ladi va, faqat tekislik bo‘yicha ilgarilanma harakat qiladi. «Yuguruvchi»ning o‘zagi elektrotexnik po‘latdan tayyorlanib, uning pazlarida qisqa tutashgan chulg‘am joylashtirilgan bo‘ladi, yoki chulg‘am o‘rnida alyuminiy va misdan yoki ferromagnit material (po‘lat)dan tayyorlangan plastinalar ishlatilishi mumkin.

76-rasm. Chiziqli asinxron motorning: a - elektromagnit sxemasi (bunda: 1 - stator, 2 - uch fаzali chulg’am; 3- qisqa tutashgan chul am, 4 - uzun po‘lat o‘zak) b-temir yo‘l transportining harakatlanuvchi qismi(1) da o‘rnatish sxemasi (bunda: 2 - stator, 3 - chulg’am; 4- uzun po‘lat o‘zak, 5-relslar orasida mahkamlash uchun moslama); c – umumiy ko‘rinishi (bunda: 1 - stator, 2 - uzun po‘lat o‘zak).
Chiziqli motorning ishlash prinsipi asinxron motorning ishlash printsipi kabi bo‘ladi. Uning energetik ko‘rsatkichlari ( va cos) kichik.
Elektrotexnika sanoati rivojlangan ayrim mamlakatlarda (masalan, Yaponiya, Kanada, AQSh va boshqa.) ekologik toza yuqori tezlikli yer usti (temir yo‘l) transportida chiziqli asinxron tortish motorlari ishlatilmoqda. Yaponiyada magnit vositasida havoga ko‘tarilib o‘rnatil­gan («magnit yostiqli») chiziqli asinxron tortish motorlari tizimining 1990 yillarda temir yo‘l transportidagi tezligi n = 420 km/soat (so‘nggi yillarda tezlik yana oshgan) gacha etgan.