R e j a: Mахsus o’zgаruvchаn tоk mаshinаlаri

Fаza rostlagich (fаzoregulyator). Fаzoregulyator (4,с-rasm) konstruksiyasi jihatidan fаza rotorli asinxron mashina bo‘lib, ikkilamchi chulg‘am kuchlanishining qiymati o‘zgartirilmagan holda uning birlam­chi kuchlanishga nisbatan fаzasini o‘zgartirib beradi. Uning induksion regulyatordan fаrqi shuki, fаzoregulyatorda rotor va stator chulg‘amlari o‘zaro elektr jihatdan ulanmagan, ya’ni transformator bog‘lanishga ega, shuning uchun ham uni ayrim holda buriluvchi transformator deb ataladi.
Ikkilamchi chulg‘am kuchlanishi fаzasini rotorni statorga nisbatan burish bilan amalga oshiriladi (stator chulg‘amini birlamchi chulg‘am deyiladi).

4-rasm. Kuchlanishni induksion rostlagichning ulanish sxemasi (a) va vektor diagrammasi (b); fаzoregulyatorning ulanish sxemasi (с)

Agarda fаza rotorli asinxron mashinaning rotori va statorining bir xil fаza o‘qlari mos tushsa, aylanuvchi magnit oqimi stator va rotor chulg‘amlarini bir vaqtda kesib o‘tadi demak, hosil bo‘lgan EYK E₁ va E₂ larning fаzalari ham bir xil bo‘ladi. Rotorni u yoki bu tomonga  burchakka burib (4,c-rasm), kerak bo‘lgan EYK fаzasini olish mumkin, ya’ni:

. (6)
Fаza rostlagich avtomatikada fаza bo‘yicha xatolikni kompensat­siya­lash­da, boshqariladigan to‘g‘rilagichlarda, elektr o‘lchov asboblari­ni tekshirishda va boshqalarda ishlatiladi.
Aylanuvchi (buriluvchi) transformator. Aylanuvchi transforma­tor o‘zgaruvchan tok elektr mikromashinasi bo‘lib, u rotorning burilish burchagini kuchlanishga aylantirib beradi va bu kuchlanish shu bur­chakka yoki uning biror bir funksiyasiga mutanosib ravishda o‘zgaradi. Aylanuvchi transformatorning tuzilishi (5-rasm) xuddi fаza rotorli asinxron motorniki kabi bo‘ladi. Stator va rotorning har qaysiga bir-biriga nisbatan fаza 90 ga siljigan ikkita bir fаzali tarqalgan chul­g‘am­lar joylashgan. Magnit o‘zak bir-biridan izolyatsiyalangan elektrotexnik po‘lat tunukalardan yig‘ilgan bo‘ladi.
Aylanuvchi transformator burilish yoki aylanish rejimida ishlashi mumkin.Burilib ishlash rejimida rotorning statorga nisbatan holati buradigan mexanizm (reduktorli ijrochi motor) yordamida o‘zgartiriladi.Bunda stator chulg‘amining bittasi – qo‘zg‘atish chulg‘ami (QCH) o‘zgaruvchan tok manbaiga ulanadi, boshqa kompensatsiyalovchi chulg‘ami (K) esa qarshilikka ulanadi yoki qisqa tutashtiriladi.Ayrim hollarda statorning ikkala chulg‘amlari ham o‘zgaruvchan tok manbalariga mustaqil ravishda ulanadi.

5-rasm. Aylanuvchi transformatorning umumiy ko‘rinishi (a): 1 - korpus (tana), 2 - stator, 3 - stator chulg’ami, 4 - rotor, 5 - rotor chul ami, 6 - kontakt halqalar, 7 – cho‘tkalar; b - prinsipial sxemasi
Rotorning sinus (S) va kosinus (C) chulg‘amlari kontakt halqalarga cho‘tkalar orqali ulangan bo‘ladi. Aylanuvchi transformator uzluksiz aylanish ish rejimiga mo‘ljallanganda qo‘zg‘atish va kompensatsiyalov­chi chulg‘amlar rotorda, sinus va kosinus chulg‘amlar esa statorda joy­las­h­gan bo‘ladi.
Bunday holatda kompensatsiyalovchi chulg‘am qisqa tutashtiriladi, qo‘zg‘atish chulg‘ami esa ikkita kontakt halqa yordamida o‘zgaruvchan tok manbaiga ulanadi.