K I R I SH Iqtisodiyotni erkinlashtirish va chuqurlashtirish sharoitida turli mulkchilikka asoslangan tashkiliy-iqtisodiy jihatdan bir-biridan farq qiluvchi ko’plab xo’jalik yurituvchi subyektlarning paydo bo’lishiga zamin yaratildi. Shu munosabat xo’jalik yurituvchi subyektlarda buxgalteriya hisobning to’g’ri yo’lga qo’yilishi va uning ustidan nazoratning samarali mexanizmini ishlab chiqish hozirgi kunning dolzarb vazifalaridan biridir.
Davlat funksiyalarini amalga oshirish uchun belgilangan tartibda davlat hokimiyati organlarining qaroriga ko‘ra tashkil etilgan hamda davlat byudjeti mablagʻlari hisobidan saqlab turiladigan notijorat tashkilotlar, bu — byudjet tashkilotlaridir (2019). Byudjet tashkilotlari o’z faoliyatlarini amalga oshirishlari uchun belgilangan normativlarga asosan ma’lum miqdorda tovar-moddiy zahiralari(TMZ)ga ega bo’lishlari kerak. Tovar-moddiy zahiralari (TMZ) byudjet tashkilotlarining faoliyatini normal davom etishini ta’minlaydi. Sh.M. Mirziyoyev (2017) “ Davlat byudjeti o’lchovsiz emas, mablagʻlarni qattiq tejash, belgilangan maqsad uchun va oqilona ishlatishni ta‘minlash hammaga ravshan va rad etib bo’lmaydigan haqiqat” ekanligini qayd etib o`tgan. Shundan kelib chiqib, byudjet tashkilotlarining cheklangan mablagʻlaridan oqilona foydalanilishida TMZ hisobini toʻgʻri tashkil etilishi muhim hisoblanadi. Fikrimizcha, raqamli iqtisodiyot sharoitida qo’shimcha faoliyat turi sifatida mahsulot (tovar, ish va xizmatlar) ishlab chiqaruvchi byudjet tashkilotlarida ishlab chiqarish zahiralaridan foydalanish ustidan nazoratni kuchaytirish, ularning oqilona sarflanishiga rioya qilish, mahsulot tannarxida moddiy xarajatlarning salmogʻini minimallashtirish, ularning hisobini taskil etishni raqamlashtirish borasida byudjet tashkilotlari faydalanadigan “UzASBO” dasturiy majmuasi imkoniyatlaridan to’liq foydalanish va uni yanada takomillashtirish, boshqa dasturiy ta’minot mahsulotlari bilan integratsiyalashuvini yo’lga qo’yish masalalariga alohida e’tibor berish lozim.
Iqtisodiyotni chuqurlashtirish jarayonida xo’jalik yurituvchi sub’eklarning iqtisodiy faoliyati makro va mikro darajada tahlil qilib, kelgusida ishlab chiqarish (ish va xizmat) ning hajmini bashoratlash, shuningdek, samaradorlikka erishish uchun muhim bo’lgan qarorlar qabul qilish iqtisodiy tahlil fanining metodikasini yanada takomillashtirib borishni taqozo etadi. Tahlil natijasida olingan muhim qarorlar bevosita xo’jalikning boshqaruv tizimini yaxshilash bo’lsa, ikkinchidan ushbu ma’lumotlar tashqi foydalanuvchilarning xo’jalik faoliyatiga bo’lgan qiziqishiga hamda qo’shimcha investitsiyaning kirib kelishiga zamin yaratadi.
Shu jihatdan “ Byudjet hisobi ” fanini o’zlashtirish jarayonida talabalar bozor iqtisodiyotining o’ziga xos xususiyatlari hamda qonuniyatlarini hisobga olgan holda bu fanning mohiyati va ahamiyatini har tomonlama mukammal o’rganish zaruriyatini belgilab berdi.
Qonun buxgalteriya hisobini tashkil etish, buxgalteriya hujjatlari va registrlari, aktiv va majburiyatlarni inventarizatsiya qilish va baholashning asosiy printsiplari va qoidalari, o’z va qarzgaolingan kapitalni hisobi, moliyaviy hisobotlar oldiga qo’yilgan negiz vazifalar, maqsad va talablarni belgilab berishini talab etadi. Mamlakatimizda buxgalteriya hisobini rivojlantirish, buxgal- teriya hisob sohasida islohotlar jarayonining avj olishi shu sohada ilmiy izlan ishlar olib borayotgan olim va mutaxassislar zimmasiga juda katta ma’suliyat yuklaydi. Bugungi kunda g‘azna ijrosida mablag‘larni maqsadli ishlatish, budj et tashkilotlarida hisobkitob muomalaldarini shakllantirish hamda hisob siyosat ining tizimli ma’lumotlarini umumlashtirishni tashkil qilish, xalqaro andazalar darajasida milliy andozalar talablarining ijrosini ta’minlashni taqozo etadi. budjet tashkilotlari buxgalteriya hisobida hisob siyosatini takomillashtirishning zaruriy ati shundan iboratki, bu jarayonlarning pirovard natijasida budjet tashkilotlari do imiy sur’atda ishlab, rivoj topadi hamda budjet tashkilotlari manfatlari darajasini oshiradi.
