Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

2.3.2. Хавфсизликни таъминлаш услублари ва 
уларнинг таснифи 
Хавфсизликни таъминловчи услубларни ўрганишдан олдин 
ишчи зона ва хавф зонаси каби ибораларга тушунча берамиз. 
Фаолият даврида ишчи турадиган ѐки ҳаракат қиладиган жой, 
ишчи зона – 
гомосфера 
деб аталади. 
Доимий ѐки даврий равшда хавф содир бўладиган зона – 
ноксосфера
деб аталади. Фаолият даврида хавфсизликни 
таъминлаш услубларини қуйидаги 3 турга ажратиш мумкин: 
1. Гомосфера ва нокосферани фазовий ва (ѐки) вақт бўйича 
ажратишга асосланган услуб. Бу асосан масофадан бошқариш, 
автоматлаштириш, 
роботлаштириш 
ва 
бошқа 
ташкилий 
тадбирлар орқали амалга оширилади. 
2. 
Хавфни 
бартараф 
этиш 
орқали 
ноксосферани 
меъѐрлаштириш услуби. Бунга инсонни шовқин, газлар, чанглар 
таъсиридан ҳимоя қилишга қаратилган тадбирлар мажмуи ва 
жамоа ҳимоя воситалари киради. 
3. Маълум муҳитда инсонни ҳимоялаш даражасини оширишга 
қаратилган усуллар ва воситалар мажмуи. Бу услуб ишчиларни 
хавфсизлик техникаси бўйича ўқитиш, ШҲВ дан фойдаланиш, 
психологик таъсир этиш ва бошқа шу каби тадбирлар орқали 
амалга оширилади. 
2.3.3. Хавфсизликни таъминловчи воситалар 
Хавфсизликни 
таъминловчи 
воситалар 
жамоа 
ҳимоя 
воситалари (ЖҲВ) ва шахсий ҳимоя воситаларига (ШҲВ)га 
бўлинади. Ўз ўрнида ЖҲВ ва ШҲВлари ҳам хавфнинг 

---

34 
характери, амалга ошиш тартиби, ишлатилиш соҳаси каби 
кўрсаткичларга боғлиқ ҳолда бир неча гуруҳларга бўлинади.
 
2.3.4. Хавфсизлик техник воситаларининг ишончлилиги 
Ишлаб чиқариш хавфсизлигини оширишда автоматик 
воситалар энг муҳим роль ўйнайди. Бундай воситаларга муҳит 
ҳолатини назорат қилувчи асбобларни киритиш мумкин. 
Ваҳоланки, хавфсизликни таъминловчи воситаларнинг асосий 
хусусияти – ишончлилик ҳисобланади. 
Хавфсизлик воситалари одатда икки хил ҳолатда, яъни кутиш 
режимида ва иш режимида ишлайди. Кутиш режимида тизим 
фаолиятини 
бузилиши 
функционал 
бузилиш 
(«отказ»), 
ишончлилиги эса функционал ишончлилик деб аталади. Ҳимоя 
қурилмаси иш қобилиятининг хавфли ҳолатни (омилни) 
бартараф этиш вақтида ишдан чиқиши эса технологик бузилиш 
дейилади. Бундай ҳолатдаги қурилманинг ишончлилиги эса 
технологик ишончлилик деб аталади. Ушбу вақтда юзага 
келадиган бузилиш хавфсизлик воситаларининг конструктив, 
техник, технологик, энергетик ва вақтий параметрларини ишдан 
чиқиши натижасида юзага келади. 
Ишончлиликни 
характерлаш 
ва 
баҳолашда 
қайта 
тикланмайдиган (таъмирланмайдиган) тизимларнинг хавфсизлик 
кўрсаткичлари ва тикланадиган (таъмирланадиган) тизимларнинг 
таъмирлашга яроқлилик кўрсаткичларидан фойдаланилади. 
Бузилишсиз ишлаш кўрсаткичларига қуйидагилар киради: 
- бузилишсиз ишлаш эҳтимоли Р(t), яъни берилган t вақт 
оралиғида тизимда (қурилмада) бузилиш содир бўлмайди; 
- бузилиш интенсивлиги – А(t); 
- бузилишгача бажарилган ўртача иш хажми (

), яъни, 
тизимнинг бузилишсиз ишлашини ўртача вақти. 
Таъмирлашга яроқлилик кўрсаткичлари эса тизимнининг 
бузилишини таъмирлаш ѐки унга техник хизмат кўрсатиш 
имкониятлари орқали [арактерланади. Бунда қуйидаги 
кўрсаткичлардан фойдалинади. 
-қайта тиклаш эҳтимоли –