Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

Апостериор услуб.
Ушбу услуб фаолият амалга ошгач яъни, 
ҳодиса содир бўлгач бажарилади. Бунда ушбу кўнгилсиз 
ҳодисанинг изи асосида унинг сабаблари аниқланади ва таҳлил 
натижалари бўйича келажакда бажарилиши лозим бўлган 
ишларнинг режаси ишлаб чиқилади. 
Бу иккала услуб мос ҳолда тўғри ва тескари услуб ҳам деб 
юритилади. 
Тўғри услубда кўнгилсиз ҳодисаларга олиб келувчи сабаблар 
ва хавф турлари ўрганилиб, содир бўлиши мумкин бўлган 
бахтсиз ҳодисалар олдиндан таҳлил қилинади 
Тескари услубда эса содир бўлган бахтсиз ҳодисалар 
ўрганилиб, унинг сабаблари аниқланади. 
Хавфсизликни таҳлил қилишдаги асосий муаммолардан бири 
унинг асосий кўрсаткичларини ва тизимнинг чегарасини тўғри 
белгилашдан иборатдир. Агар тизим жуда қисқа тарзда таҳлил 
қилинса, айрим хавфли вазиятлар эътибордан четда қолиши ва 
натижада турли хил бахтсиз ҳодисалар келиб чиқиши мумкин. 
Шунингдек, агар тизим жуда кенг қабул қилинса, таҳлил 
натижасида ноаниқликлар, чалкашликлар юзага келади. Шу 
сабабли, таҳлил чегарасини аниқлашдан олдин таҳлилнинг аниқ 
мақсади белгиланиши зарур. Умумий қилиб айтганда, таҳлил 
асосида ишлаб чиқилган иқтисодий, техник, ташкилий, санитар-
гигиеник ва бошқа турдаги барча тадбирлар ушбу тизимда юз 
бериши мумкин бўлган хавфларни тўлиқ олдини олиш, яъни 
бахтсиз ҳодисалар келиб чиқишининг бартараф этилишини 
таъминлаши зарур.
2.3. Фаолият хавфсизлигини таъминловчи 
принциплар, услублар ва воситалар 

---

31 

Таянч иборалар:
принцип, услуб, эвристик, гомосфера, 
ноксосфера, восита, шахсий ва жамоа ҳимоя воситалари, 
ишончлилик, функционал ва технологик бузилиш 
 
Умумий таърифлар. 
Хавфсизликнинг умумий назарияси 
таркибида принцип ва услублар эвристик ва услубий 
(«методологик») роль ўйнайди. 
Француз философи Гельвеций (1715-1771 йй.) хавфсизлик 
принципларининг аҳамияти тўғрисида қуйидагича ѐзади: «Айрим 
принциплар тўғрисида билимлар, осонлик билан баъзи омил-
ларни билмасликнинг ўрнини тўлдиради». («Об уме», 1758 й). 
Принцип, услуб ва техник воситаларнинг асосий маъноси 
нима?