Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

6.2. Экологик тизимлaр 
Таянч иборалар
:
атомарли, генетика, дискретли, коралли 
рифлар, морфофизиологик тур, морфотузилишлар, панмикция, 
пигмент, статик мувозанат, трофик ҳолат, физиология, 
цитология, эквивалент, экстремал, эмержентлик
.
Экологик тизимлар ѐки қисқача экотизимлар экологиянинг 
фан сифатида асосий предмети ҳисобланади. Экотизим атамаси 
биринчи марта 1935 йилда инглиз экологи A.Тенсли томонидан 
таклиф қилинган. Экотизим тўғрисидаги таълимот тизимлар 
назариясига асосланади. 
Тизимлар назариясининг асосчиси A.A.Богданов (1873-
1926) ҳисобланиб (юнонча тетон - қурувчи), ХХ аср бошларида 
асосий принципларни ифодалаган ва уни тектология деб атаган. 
Ғарб адабиѐтларида умумий тизимлар назариясининг муаллифи 
сифатида биолог Л. Фон Берталанфи (1937й.) тан олинган. 
Тизим тушунчаси асосан қуйидаги белгилар билан 
ифодаланади: тизим ўзаро алоқада бўлган тўлиқ элементларни 
назарда тутади; ўраб тўрган муҳит билан алоҳида бирликни 

---

266 
ифода этади; ҳар қандай тизимлар элементи жуда юқори 
даражада ѐки қуйи тартибда бўлиши мумкин; тизим учун 
эмержентлик хусусияти характерли ҳисобланади. 
Шундай қилиб, ўзаро алоқада бўлмаган элементларни 
(уларнинг йиғиндиси) бир бутун, ягона тизим сифатида қараб 
бўлмайди. Тизим иерархик тузилишига эга. Тизим мутлақо бир 
хил элементлардан ташқил топмайди. Хуллас, тизимлар 
эмержентлиги
– бу ўзаро алоқада бўлган элементлардан пайдо 
бўладиган ва алохида элементда кузатилмайдиган хоссалардир.
Тизим
– бу ўзаро алоқада ва муносабатда бўлган бир қанча 
элементлардан иборат бўлиб, камида битта янги хусусияти билан 
тавсифланадиган ўзига хос бир бутунликни ифодалайди. 
Тизимли тадқиқот илмий ва техник муаммолар йиғиндиси 
бўлиб, тадқиқот объекти ўзига хос хусусияти ва хилма-хиллиги 
билан тизим сифатида каралади. Тизимнинг муҳитни таҳлил 
қилиш воситаси математика, кибернетика ва ахборотлар 
назарияси ҳисобланади.