Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

4.3. Фавқулотда вазиятларни ривожланиш босқичлари 
ФВ ларни келиб чиқиш сабаблари ва турига боғлиқ бўлмаган 
ҳолда уларнинг ривожланишини қуйидаги тўрт босқичга бўлиш 
мумкин:

бошланиш (туғилиш); 

иницировка; 

кульминацион (авжланиш даври); 

сўниш босқичлари. 
Бошланиш (туғилиш) босқичи
. ФВ лар учун шароит туғила 
бошлайди, номақбул табиий жараѐнлар активлашади, бино ва 
иншоотларнинг лойиҳавий ва ишлаб чиқариш нуқсонлари ва 
кўплаб техник камчиликлар йиғила бошлайди; жиҳозлар 
ишлашида узилишлар содир бўлади ва ҳ.к. 
Иницировка босқичида
инсон фаолиятининг таъсири кўпроқ 
бўлади. Статистика маълумотларига кўра ишлаб чиқаришдаги 
ҳалокатларнинг 60 % га яқини ишчиларнинг хатоси ва айби 
билан содир бўлади. 
Кульминацион босқичда
аҳолига ва атроф-муҳитга салбий 
таъсир этувчи эркин энергия ѐки моддалар вужудга келади, яъни 

---

237 
ФВ содир бўлади. ФВ ларнинг асосий хусусиятларидан бири – 
унинг кечишини занжир характерда эканлигидадир яъни, 
иницировка ҳодисасининг бузувчи ҳаракати энергетик, захарли 
ва биологик актив компонентлар таъсирида бир неча марта 
(айрим ҳолларда юз мартагача) кучаяди. 
Сўниш босқичида 
маълум вақт оралиғида хавф манбасининг 
тарқалиш чегараси чекланади, яъни ФВ лар локал характерга 
ўтади.
ФВларни барча турдаги яъни, бирламчи, иккиламчи, учламчи 
ва ҳ.к. оқибатларини тўлиқ бартараф этиш йиллаб, баъзан эса ўн 
йиллик вақт талаб қилади. ФВлар содир бўлишининг аниқ 
шароитлардаги сабаб-оқибат занжири таркибини ва юзага келиш 
шароитини билиш, бундай ҳодисаларни содир бўлиш хавфини 
камайтиради ва ФВлар вақтида ҳушѐрликни оширади. 
4.4. Фавқулотда вазиятлар вақтида ҳаѐт