Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

Хавфлилик даражаси мезони
этиб иш зонаси ҳавоси 
таркибида зарарли моддалар миқдорининг рухсат этилган 
миқдори (ПДК), ўртача ўлим дозаси, рухсат этилган даража ѐки 
чиқитлар, рухсат этилган қолдиқ миқдор каби кўрсаткичлар 
белгиланади.
Иш зонаси ҳавоси таркибидаги 
рухсат этилган миқдор
(ПДК-РЭМ) деб – ишчи бутун иш стажи давомида ҳар кунлик иш 
сменасида ишлаганда ҳам унинг соғлиғига салбий таъсир 
этмайдиган зарарли моддалар миқдори тушунилади.
Ишлаб чиқаришдаги кўпгина ҳолатларда ушбу омиллар 
умумлашган ҳолда учрайди. Ишлаб чиқаришда бахтсиз 
ҳодисаларни олдини олиш зарарли ва хавфли омилларнинг 
таъсир 
даражасини 
сусайтириш 
мақсадида 
технологик 
жараѐнларни тўлиқ механизациялаштириш, автоматлаштириш ва 
иш жойларини герметиклаштириш, ишлаб чиқариш хоналарида 
ѐритилганлик, шовқин, титраш миқдорларини ҳамда микроиқлим 
кўрсаткичларини меъѐрлаштириш, ишчиларни махсус кийим 
бошлар ва шахсий ҳимоя воситалари билан таъминлашни ўз 
вақтида амалга ошириш талаб этилади. 
3.1.12. Ишларни оғирлик ва хавфлилик-зарарлилик 
 даражаси бўйича таснифланиши
Ишнинг оғирлик даражаси 
меҳнат жараѐнида мускул 
кучлари ва энергия талаб этилиши ҳамда организмдаги зўриқиш 
билан характерланади. Барча жисмоний ишлар сарфланадиган 
энергия миқдорига боғлиқ ҳолда стандарт бўйича 3 та синфга 
ажратилади:

I - енгил жисмоний ишлар (тик туриб ѐки юриш билан 
боғлиқ ҳолда бажариладиган, бироқ мунтазам жисмоний зўриқиш 
ѐки юкларни кўтариш талаб қилмайдиган ишлар); 

---

82 

II
а
, II
б
– ўртача оғирликдаги жисмоний ишлар (доимий 
юриш ва оғир бўлмаган (10 кг.гача) юкларни ташиш билан 
боғлиқ бўлган ишлар);

III-оғир жисмоний ишлар мунтазам жисмоний зўриқиш, 
хусусан оғир юкларни (10 кг.дан оғир) муттасил бир жойдан 
иккинчи жойга кўчириш ва кўтариш билан боғлиқ ишлар. 
Енгил ишларни бажаришга – 172 ж/с (150 Ккал), ўртача 
оғирликдаги ишларни бажаришга – 172...293 ж/с (150-250 Ккал), 
оғир ишларни бажаришга 293 ж/с.(250 Ккал) дан ортиқ энергия 
сарфланади. Лекин, ишларни оғирлик даражасини аниқлашда 
фақатгина уларни бажаришга сарфланадиган энергия миқдорига 
асосланиш тўғри бўлмайди. Шу сабабли, меҳнат шароитини, 
ишлаб чиқариш муҳитини, уларни инсоннинг (ишчининг) асаб 
системаларига таъсирини ҳам ҳисобга олиш зарурдир. Умуман, 
ишларни оғирлик даражаси бўйича гуруҳлашда 50 га яқин мезон 
ҳисобга олиниши мумкин. 
Ишлар хавфлилик ва зарарлилик даражасига қараб эса 
зарарли, хавфли ва ўта хавфли турларга ажратилади. 
Зарарли ишларга номақбул иқлим шароитида бажариладиган 
ишлар (кучли шамол, паст ѐки юқори ҳарорат, намлик, юқори 
даражада шовқин, титраш, ҳар хил нурлар таъсирида ишлаш) 
киради. Хавфли ишларга, ўт ѐқувчилар, электриклар ва шу каби 
бошқа ишларни мисол қилиш мумкин. Ўта хавфли ишларга эса, 
ѐнғинни ўчириш ва уни оқибатларини тугатиш, табиий офатлар 
даврида авария-тиклаш ишларини олиб бориш кабиларни 
киритиш мумкин.