Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

Хавфсизлик психологияси –
инсоннинг меҳнат ва бошқа 
турдаги 
фаолияти 
даврида 
юзага 
келадиган 
бахтсиз 
ҳодисаларнинг психологик сабабларини ўрганиш асосида 
фаолият хавфсизлигини ошириш услублари ва усулларини ишлаб 
чиқувчи психологик билим соҳаси ҳисобланади.
Хавфсизлик психологиясининг объекти сифатида хавф билан 
боғлиқ бўлган турли хил кўринишдаги инсон фаолияти қабул 
қилинади. 
Хавфсизлик 
психологиясининг 
тадқиқот 
предметига 
қуйидагиларни киритиш мумкин: 

фаолият даврида юзага келувчи ва хавфсизликка таъсир 
қилувчи руҳий жараѐнлар; 

фаолият хавфсизлигига таъсир этувчи инсоннинг руҳий 
ҳолати; 

фаолият хавфсизлигига таъсир этувчи инсоннинг руҳий 
хусусиятлари. 
Инсоннинг 
шахсий 
хусусиятлари 
унинг 
характери 
(«темперамент-мижоз») билан белгиланади ва асосан қуйидаги 
турларга бўлинади: 
Инсон характерини баҳолашда юқоридаги характерлар 
оралиғидагилари ҳам бор ва уларни барчаси кадрлар танлашда
муҳим роль ўйнайди.
Инсоннинг характерига боғлиқ ҳолда ўз фаолиятини хавфсиз 
олиб бориши асосан қуйидаги сабаблар билан изоҳланади: 

---

43 

инсон ўз манфаатларини қондириш мақсадида меҳнат 
қуроллари такомиллашди, замонавий техник тизимлар ишлаб 
чиқилди ва шунга боғлиқ ҳолда хавфларнинг янги турлари ҳосил 
бўлди. Инсоннинг жисмоний ва руҳий имкониятлари ташқи хавф 
даражасини ўсиш суръатига нисбатан секин ривожланади, яъни 
техника ва технологияни ривожланиши билан инсоннинг хавфга 
қаршилиги хавф даражасига нисбатан орқада қолади; 

ўта хавфли, хавфли ѐки зарарли иш шароитларида инсонни 
хавфсизлик талабларига риоя этмаслик, хато қилиш эҳтимоли 
ортади; 

инсонни хавфларга аста-секин кўникиб, мослашиб бориши 
натижасида бахтсиз ҳодисаларни орта боради. Масалан, инсон 
вақтдан ютиш мақсадида иш вақтида айрим хавфларни назардан 
четда қолдиради, лекин ҳамма вақт ҳам бахтсиз ҳодисалар рўй 
бермайди, “Кўза кунда эмас, кунида синади” мақоли эътиборга 
олинмайди. 

барча хавфлар ҳам бахтсиз ҳодисаларни келтириб 
чиқармайди деган тушунчаларни ҳосил бўлиши, ишда кўз 
бўямачилик ва алдашларга йўл қўйилиши. Хавфсизлик 
қоидаларига риоя этмаслик айрим вақтлари мумкин ва бу 
хавфсиз, ҳеч қандай оқибатларга олиб келмайди деган 
ҳиссиѐтларни пайдо бўлиши; 

техника ва технологияларнинг такомиллашиши натижасида 
хавфсизлик талабларини мустақил ўзлаштириш даражасини, ўз 
устида ишлаш суръатини пасайиши; 

хавфсизлик 
қоидалари 
ва 
талабларини 
бажариб 
бўлмайдиган даражада қаттиқ қўйилиши; 

иш унумдорлиги ва хавфсизлик ўртасидаги қарама 
қаршилик, яъни хавфсизлик қоидалари ва талабларини тўлиқ 
бажарилишини таъминлаш иш унумдорлигини ошишига маълум 
даражада тўсқинлик қилиши. 
Ишчи ишлаб чиқариш режасини бажармаса унинг иш ҳақи 
камаяди, хавфсизлик қоидаларини тўлиқ бажармаса унинг иш 
ҳақида ҳеч қандай ўзгариш бўлмайди, яъни камаймайди. Шу 
сабабли ишчи ўз фаолияти давомида қуйидаги камчиликлари 
орқали бахтсиз ҳодисаларга олиб келувчи хатоликларга йўл 
қўяди: 

---

44 

чарчаш (толиқиш); 

касаллик; 

маълумоти ва касбий малакасининг камлиги; 

меҳнат жамоасида маънавий муҳитнинг ѐмонлиги; 

қониқарсиз меҳнат шароити; 

ишчининг материал ва бошқа шахсий манфаатлари; 

ишчининг шахсий психологик характерини ишлаб чиқариш 
фаолияти талабларига тўғри келмаслиги; 

ҳаяжонланиш; 

жароҳатланиш ѐки хавфли ҳолатлар юз бергандан кейин 
ишчининг 
экстремал 
шароитларда 
касбий 
қобилиятини 
пасайиши; 

алкогол, наркотик ва бошқа шу каби дориларни истеъмол 
қилиш; 

об-ҳаво ўзгаришини таъсири.