Quyosh energetikasi

1.6-rasm. Sferik uchburchak ABC





1.7-rasm. Astronomik uchburchak PZM.
Faraz qilaylik, radiusi OA — r bо‘lgan sferadagi ABC sferik uchburchakning (1.6-rasm) B va C uchlaridagi burchaklari va, demak, «b» va «c» tomonlari ham 90° dan kichik bо‘lsin. A nuqtadan AB va AC tomonlarga urinma qilib AD va AE kesmalar о‘tkazamiz:

ΔAOD dan AD=rtgc va r=OD·cosc

ΔAOE dan AE=rtgb va r=OE·cosb. (1.3)

ADE. Va ODE uchburchaklar uchun kosinuslar teoremasini qо‘llaymiz:

DE²=AD²+AE²-2·AD· AE·cosA

DE²=OD²+OE²-2·OD·OE·cosa (1.4)

Bularni о‘zaro tenglab, quyidagi holga keltiramiz:

2·OD·OE·cosa=( OD²- AD²)+( OE²- AE²)+ 2·AD· AE·cosA. (1.5)

Qovus ichidagi ifodalar r ² ga tengligi va (a) ni hisobga olsak:

(1.6)

Bundan:

yoki

(1.7)

Xuddi shunga о‘xshash «b» va «c» tomonlar uchun:

(1.8)

Qutb R, zenit Z va yulduz M (Quyosh) lardan tashkil topgan uchburchak PZM ga (1.7-rasm) astronomik yoki paralaktik uchburchak deb ataladi. Bu uchburchak tomonlari ZM = Z, PZ = 90°—φ va RM — 90°—δ ga tengdir. Qutbdagi burchak ZZPM = τ vaqt burchagi va zenitdagisi PZM = 90°—A ga tengdir, bunda A — azimut burchagi. Bu astronomik uchburchak uchun formula (3) ni qо‘llab, Quyosh balandligini hisoblash uchun quyidagi ifodani keltirib chiqarish mumkin:

Lekin, bо‘lgani uchun

(1.9).

Quyosh radiatsiyasining eng katta qiymati 21 iyunda (δ +23°27^'), eng kichik qiymati esa 21 dekabrda (δ —23°27') erishadi.

Yerga yoki boshqa biror sirtga tushgan Quyosh nurining bir qismi qaytadi. Sirtdan qaytgan radiatsiya oqimi R ning unga tushgan oqim Q ga bо‘lgan nisbati shu sirt albedosi deb ataladi. Masalan, qora baxmal uchun albedo 0,5 %, quruq qum uchun 15—35, oq kafel 75, ko’zgu—85—88, alyuminiy —85—90 va po’­lat albedosi 50—60 %ga tengdir.