Qurulishni boshqarish fakulteti metrologiya standartlashtirish va maxsulot sifati menejmenti

2.Suyuqlikli bosim o’lchash asboblari 
Suyuqlikli asboblar o’zining to’zilishi va 
ishlatilishining soddaligi hamda o’lchashining deyarli 
aniqligi bilan tavsiflanadi. 
Bu asboblar tajriba va texnikaviy o’lchovlarda 
keng qo’llanadi. Asbob turli ishchi suyuqliklar, 
ko’pincha simob, suv va spirt bilan to’ldiriladi. 
Ikki 
naychali 
(U 
simon) 
manometr 
va 
manovakkummetrlar 
U 
harfi 
shaklidagi shisha 
naychadan iborat. Naycha to’g’ri chizilgan shkalali 
taxtachaga biriktirilgan (1-rasm). 
Bu turdagi asboblarning ishlash prinsipi tutash 
idishlar qonuniga asoslangan. Naychalarning biri 
ortiqcha bosimi o’lchanayotgan hajmga ulanadi. Agar 
naychaning ochiq qismidagi suyuqlik ustunining 
gidrostatik bosimi ikkinchi qismidagi bosim bilan mos kelsa, tizim muvozanat 
holatda bo’ladi. Shunday qilib, quyidagi ifodani yozish mumkin. 
)
(
1

 −
+

=

HSg
S
P
S
P
атм
абс
(5) 

---

bu еrda Р
мут
- o’lchanayotgan bosim, N/m
2
; Р
атм
-atmosfera bosim, N/m
2
; S – 
naycha kesimining yuzasi, m
2
; Н – suyuqlik sathining (ustun uzunligining)farqi, 
m; р – suyuqlikning zichligi, kg/m
3
; р
1
- manometrning suyuqlik ustidagi muhit 
zichligi, kg/m
2
; g – tezlanish kuchim, m/s
2
; 
Demak, 
)
(
1


−
+
=
Hg
P
P
атм
абс
(6) 
Yoki 
)
(
1

 −
=
−
=
Hg
P
P
P
атм
абс
орт
(7) 
Agar manometrdagi suyuqlik ustida gaz bo’lsa, u holda: 

Hg
P
P
P
атм
абс
орт
=
−
=
Sathlar farqi naychaning ung va chap tomonidagi shkala bo’yicha 
ko’rsatkichlari yigindisi kabi aniqlanadi, ya‘ni
2
1
h
h
H
+
=
(8) 
Bosimlar farqini o’lchashda suyuqlikli differensial ikki naychali 
manometrining bir tomoniga (musbat) katta bosim, ikkinchi tomoniga esa 

---

(manfiy) kichik bosim beriladim. Musbat va manfiy tomonlardagi suyuqlik 
sathining farqi o’lchanayotgan bosimlar farqiga proporsional. 
)
(
1
2
1


−
=
−
=

Hg
P
P
P
(9) 
Ikki naychali manometrlarga bir qator hatolar xosdir. Bunga sabab sayuklik 
meniskining holatini noaniq hisoblanishi, atrof muhit haroratining o’zgarishi, 
kapillyarlik hodisalari va hokazo. Hatolarning ko’pchiligi tuzatishlar orqali 
e‘tiborga olinishi mumkin. Suyuqlikli ikki naychali asboblarning kamchiligi – ikki 
marta hisob olib borishning zarurligidadir, buning natijasida o’lchashning hatosi 
ko’payadi. 
Bir naychali (kosali) asboblar. Bu asboblar ikki naychali asboblarning bir 
turi bo’lib, ikkinchi naycha o’rniga keng idish (kosa) ishlatiladi. 
Ortiqcha bosim ta‘sirida kosadagi suyuqlik sathi pasayib, naychadagi sath 
oshadi. Bu hol uchun quyidagini yozish mumkin: 
)
(
)
(
1


−


+
=
g
H
h
P
орт
(10) 
Kosali manometrning afzalligi shundaki, naychadagi suyuqlik meniskining 
holati bir marta hisoblanadi. Bu asbobning kamchiligi idishdagi suyuqlik 
sathining pasayishi natijasida N ga teng hato sodir bo’lishidadir. Aniq, asboblar 
uchun quyidagi munosabat urinli: 
,