Qurilishda menejment

6. Kredit shartnomasi.Davlat soliq siyosati. Soliq turlari. Soliq 
imtiyozlari 
Barcha 
mulk 
shakllaridan 
kat‘iy 
nazar 
korxonalar 
O‘zbekiston 
Respublikasining ―Korxonalar, birlashmalar va tashkilotlardan olinadigan soliqlar 
to‘g‘risidagi‖gi Qonunga va Vazirlar Maxkamasining ―Xalk iste‘moli mollari ishlab 
chikarishni ragbatlantirish maqsadida soliq tizimini takomillashtirish to‘g‘risida‖gi 
Qaroriga muvofik davlat va maxaliy byudjetlarga tulanadigan soliqlar tarzidagi 
daromadlar manbalari belgilab berilgan. Bu soliqlarni joriy etishdan kuzlangan 
maqsad davlat ijtimoiy kafolatlarining tadbirkorlik faoliyatini tartibga solishdan, 
tabiiy boyliklardan tejab-tergab foydalanishni va atrof muxitni muxofaza etishni 
ragbatlantirish iboratdir. Belgilash usuliga ko‘ra soliqlar bevosita va bilvosita 

---

soliqlarga bulinadi. Bevositalari jumlasiga kuyidagilar kiradi: daromad solig‘i, 
foydadan olinadigan soliq, resurs to‘lovlari, mol-mulkka solinadigan soliqlar. 
Bilvosita soliqlar xo‘jalik ishlari, moliyaviy muomalalardan kelib chikadigan 
(Qo‘shimcha Qiymatga solinadigan soliq, aktsiz soliqlari, bojxona to‘lovlari, 
kimmatli kogozlar bilan Qilingan ishlardan olinadigan soliq). 
Soliq solish ob‘ekti, korxonaning xisobot davridagi yalpi daromadi bo‘lib 
hisoblanadi. Soliq solish bazasi bo‘lib, soliq to‘lovchi deb xisoblangan korxonalarga 
soliq solish maqsadlarida moddiy va unga tenglashtirilgan uzga xarajatlar, 
shuningdek majburiy to‘lovlar hisoblanadi. Tadbirkor 
korxonalardan 
xisoblab 
chikilgan soliq solish bazasiga muvofik soliq stavkalari kuyidagi tarzda belgilanadi:
1. Mulkchilikning barcha shakldagi korxonalarining daromadlariga 18 foiz 
foyda solig‘i to‘lovchilar 36 foiz stavka buyicha soliq solinadi; 
2. Videosalonlar, kim oshdii savdolari, kazinolar, pul yutugi chikadigan uyin 
avtomatlari, davlatga karashli bulmagan idoralar utkazadigan lotereya uyinlaridan 
va ommaviy kontsert tomosha tadbirlari utkazishdan olinadigan daromadlarga 60 
foiz stavka buyicha soliq solinadi; 
3. Chet el kapitalining ulushi ustav fondining 30 foizidan kamini tashkil etgan 
kushma korxonalarning daromadlariga ustav fondida chet el kapitalining ulushi 30 
foizdan kup bo‘lgan korxonalarning, shuningdek chet el korxonalarning, ular 
filiallarining, vakolatxonalarining va shu‘ba korxonalarining daromadlariga esa 10 
foiz stavka buyicha solinadi; 
Ustav fondida chet el kapitali bo‘lgan kushma 
korxonalar xorijiy katnashchilarining daromadlari chet elga utkazilaetganda, basharti, 
O‘zbekiston Respublikasining xalkaro shartnomalarida uzga tartib belgilanmagan 
bulsa, ularga 15 foiz xajmda soliq solinishi belgilangan. Daromadlar 
chet 
elga 
utkazilaetganda soliq to‘lovining summasi utkazilayotgan daromad valyutasida 
tulanadi.
4.Korxonaning aktsiyalar buyicha olingan dividendlardan tushadigan
daromadiga xamda uzga korxonalarning ustav fondiga kiritilgan kapitaldan olgan 
boshka daromadlariga 15 foiz stavka soliq solish tartiblari belgilangan.
5.Savdo korxonalarining daromadlilik darajasiga ko‘ra yalpi daromaddan 
tabakalashtirilgan stavkalar buyicha soliq Vazirlar Maxkamasining ―Savdo 
korxonalari va tashkilotlariga soliq solishdagi ayrim uzgarishlar to‘g‘risidagi‖gi 
Qarorida ko‘rsatilgan tadbirlari belgilangan va amalda kullanilmokda. 
6. Qishloq xo‘jaligi bilan mashgul dexkon-fermer xo‘jaliklarining foydasidan 
olinadigan soliq to‘lovlarining stavkalari ularning rentabellik darajasiga uzviy boglik 
ravishda belgilanadi. Xo‘jalikning rentabellik darajasi 25 foizgacha bulsa 3 foizga, 25 
foiz va undan ortik bulsa 20 foiz soliq stavkalari olinadi. 
Respublika xududida ishlab chikarilaetgan ayrim aktsizli maxsulotlarga aktsiz 
solig‘i kuyidagi tartibda kullaniladi: 

---

Aktsiz tovarni aktsiz solig‘i summasini va sotish narxini aniklashga doir 
kuyidagi misolni keltiramiz (rakamlar shartli): 
(maxsulot birligiga).
1. 
Korxonaning ulgurji narxi 40-00 
2. 
Sotish narxiga aktsiz solig‘i stavkasi (%) 50 
3. 
Sotish narxi (aktsizni xisobga olganda), 
summlarda: 
1 kator x 100 4000 
____________ q ________ 80 - 00 
100-2 kator 50 
4. 
Aktsiz solig‘i summasi, summlarda 
(3 kator-1kator), yoki: 
3 kator x 2 kator 
________________ 40-00 
100 
Izox: Korxonaning ulgurji narxi to‘lovchi tomonidan mustakil ravishda 
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan 27 yanvar 1995 yildan 
tasdiklangan № 9 ―Moliyaviy natijalarini shakllanish tartibi va maxsulot (ish, xizmat) 
tannarxiga kiritiladigan maxsulotlar (ishlar, xizmatlar) ni ishlab chikarish va 
realizatsiya kilish buyicha xarajatlar tarkibi to‘g‘risidagi Nizom‖ ga muvofik, bo‘lgan 
barcha xarajatlarni uzida aks etirgan xolda aniklanadi. 
Korxona sotish narxiga aktsiz summalari xam kiradi va kuyidagi formula 
buyicha aniklanadi: 
ulgurji narx x 100 
Sotish (chikarish) narxi q __________________
100 - aktsiz stavkasi 
Byujetga utkaziladigan aktsizlar summasi kuyidagi formula buyicha 
aniklanadi: 
Sotish narxi x aktsiz stavkasi 
Aktsiz summasi q _________________________________ 
100 
Aktsiz solig‘i to‘lovlari buyicha kuyidagi imtiyozlar belgilangan.

---

Aktsiz soliqlari bekor Qilingan tovarlar guruxiga: 

mebel komplektlariga; 

xrustal mollariga; 

farfordan tayyorlangan servizlar va komplektlar; 

xolodilniklar, televizorlar, termoslar; 

1,5 litrli PTF butilkalardagi alkogolsiz ichimliklar; 

spirt nastoykalari va ekstraktlari kiradi. 
Shuningdek, uzi ishlab chikargan maxsulotlarni chet ellarga etkazib 
berilgandan, Kizil Yarim oy jamiyatining korxonalari va tashkilotlari ishlab 
chikaradigan mollardan (bu mablaglar butunlay Jamiyat ustav vazifalarini bajarishga 
ishlatilish sharti) bilan aktsiz solig‘i olinmaydi. 
Neft va gaz kondensatlariga, gilam va gilam mollariga, paxta yogiga 
Qo‘shimcha dividentlar ajratish xisobidan differentsiallashgan (tabakalashgan) aktsiz 
stavkalari belgilangan tartibda Vazirlar Maxkamasi tomonidan ko‘rsatilgan xolda 
tadbik etiladi.
Kuyidagi xollardan aktsiz solig‘i solinmaydi: 
- uzi ishlab chikardan aktsizlik tovarlarni eksportga etkazib berish; MDX 
katnashchilari bo‘lgan davlatlarga etkazib berilayotgan (olib ketilayotgan) aktsizlik 
tovarlar bunga kirmaydi;
-tayyor vino ishlab chikarish uchun respublika ichkarisidagi iste‘molchilarga 
vino materiallari etkazib berish; 
-MDX katnashchilari bo‘lgan davlatlar bilan birga, eksportga va sanoat Qayta 
ishloviga usimlik paxta yogi etkazib berish. 
Izoh:
1. 
Respublika ichkarisidan savdo va boshka tashkilotlar tomonidan (yukorida 
ko’rsatilgan xollardan tashkari) realizatsiya kilinadigan vino materiallari aktsiz 
solig’i kullanilgan xolda realizatsiya kilinadi. 
2. 
Usimlik (paxta) yogiga va iste’mol idishida kadoklangan tozalangan 
(dezodolirovanoy salanoy) payta yogiga aktsiz solig’i kadoklash buyicha xarajatlarni 
xisobga olmasdan ulgurji narxdan kelib chikkan xolda hisoblanadi. 
Soliq summasini aniklashda va uni tulashda aktsizlarning summasini soliq 
to‘lovchi sotilgan tovarlar ro‘yxati va xajmi xamda ana shu tovarlar yuzasidan 
belgilangan aktsiz stavkalariga karab mustakil xolda belgilanadi.