Qurilish vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti



Download 4,47 Mb.
Pdf ko'rish
bet135/164
Sana31.12.2021
Hajmi4,47 Mb.
#225763
1   ...   131   132   133   134   135   136   137   138   ...   164
Bog'liq
boglovchi-moddalar

 
Nazorat uchun savollar 
1.  Qanday tez qotuvchi portlandsement turlari bor? 
2.  Rangli portlandsementlar qaysilar? 


169 
 
3.  Portlandsementga qanday aktiv mineral qo‘shimcha qo‘shiladi? 
4.  Putssolanportlandsementning xossalarini tushuntiring. 
5.  Putssolanportlandsementning qo‘llanilishi haqida gapirib bering. 
 
 
VIII BOB. SHLAK VA SHLAKLI SEMENTLAR 
8.1 Domna shlaki va uning tarkibi, xossalari va qo‘llanilishi 
 
Shlaklar  bu  ikkilamchi  mahsulotlar  va  ular  qora  rangli  metallarni  yoki  qattiq 
yoqilg‘i  quritilganda  hosil  bo‘ladi.  Kimyoviy,  mineralogik  tarkibi  katta  chegarada 
o‘zgaradi va jinslar tarkibiga, yoqilg‘i, metall turiga bog‘liq. Ko‘p metallurgiya shlaki 
kimyoviy tarkibi bo‘yicha portlandsement va giltuproq tarkibiga yaqinlashadi. Oxirgi 
vaqtgacha  bog‘lovchi  moddalar  ishlab  chiqarish  uchun  faqat  dumaloq  shakldagi 
domna  shlaklari  ishlatilgan.  Hozirgi  davrda  olimlar  tomonidan  elektrotermofosfor 
shlaklar va h.k. ishlatilishi mumkinligi isbot qilingan. 
Temir xom ashyo kuydiryotgan vaqtida karbonatlar yoqilg‘ini mineral qismi va 
komponentlari  bilan  reaksiya  kirishadi  va  oson  eriydigan  kalsiy  Mg  silikatlari  va 
alyumosilikatlarini  hosil  qiladi.  Bu  birikmalar  1400
0
  –  1500
0
S  eriydilar  va  shlakli 
eritma holida pechdan chiqadilar.  1tonna cho‘yandan o‘rtacha hisobda 0,5 – 07 shlak 
hosil bo‘ladi. Kimyoviy tarkibi: domna shlaklarni kimyoviy tarkibi jinslarni tarkibiga 
bog‘liq va  odatda: CaO,  SiO
2
,  Al
2
O
3
, MgO, FeO oltingugurt birikmalar CaS, MnS 
tashkil etadi CaO, SiO
2
, Al
2
O
3
, MgO miqdori 90 – 95% tashkil etadi. 
Kimyoviy tarkibi bo‘yicha domna shlaklari portlandsement klinkeridan faqat bir 
xil komponentlarni nisbatani bilan ajralib turadi. Shlaklarni gidravlik faollik darajasi 
ikkita  modul  bilan  ifodalanadi:  asosli  modul  –  asosiy  oksidlarni  nordon  oksidlarga 
foiz hisobidagi nisbat: 
SaO+MgO 
As =   --------------------- 
SiO

+ Al
2
O

Bu modulni sonli qiymati bo‘yicha shlaklar quyidagilarga farq qiladilar; asosli 
uning moduli ≥ 1 dan ko‘p yoki teng, nordon AS < 1 birdan kam. 


170 
 
Faollik  moduli  va  shlakdagi  giltuproqni  kremnezemga  foiz  hisobidagi  nisbati 
quyidagi formula orqali aniqlanadi: 
Al
2
O
3
 
Akmq   ------------------- 
SiO
3
 
Domna shlaklarni gidravlik faolligi asosiy va ayniqsa faollik moduli oshgan sari 
oshadi. Granullargan shlaklarni gidravlik faollik sifat koeffitsiyenti bilan baholanishi 
kerak  va  u  shlakdagi  CaO,  Al
2
O
3
  ,  MgO,  SiO
2
,  TiO
2
,  foiz  miqdoriga  bog‘liq  va 
quyidagi formula aniqlanadi: 
CaOQAl
2
O
3
 +MgO 
S.K =   ---------------------------- 
SiO
2
+TiO
2
 
 
Bu  formulaga,  agar  MgO  miqdori  shlakda  10%  gacha  bo‘lsa  ishlatiladi.  Ko‘p 
bo‘lgan holda quyidagi formuladan foydalanadi: 
    CaOQAl
2
O
3
 + 10 
S.K =        ---------------------------------- 
                 SiO
2
QTiO

+ (Mg O -10) 
Sifat  koeffitsiyenti  qancha  baland  bo‘lsa,  domna  shlakini  gidravlik  faolligi 
shuncha baland bo‘ladi. 
Sekin sovutilgan shlaklarda CaO, SiO
2
, Al
2
O
3
 
 
bilan to‘liq bog‘langan bo‘lib  - 
2CaO, SiO
2
, rankinit 3CaO, 2SiO
2
, melilit – 2CaO,  Al
2
O
3
 , SiO
2
, okermanit 2CaO, 
MgO
2
, SiO

kabi birikmalar hosil qiladi. Agar CaO > 44 – 46% oshsa unda shlaklarni 
zarrachalari  o‘z–o‘zidan  kukun  holatga  o‘tadi.  Shlakdagi  MgO  uning  gidravlik 
faolligi yaxshi ta’sir ko‘rsatadi, ammo miqdori – 15 – 20% dan oshmasligi kerak.  
Shlakdagi  Al
2
O
3
    faolligini  oshiradigan  birikmalar  hosil  qiladilar.  Kremniy 
oksidi SiO
2
 shlakdagi miqdori portlandsementga nisbatan ko‘proq, ular sovutilganda 
kristallanmaydi va shisha ko‘rinishida qotib qoladi. 
 Fe
2
O
3
 – shlakda kam bo‘ladi va gidravlik xossasiga ta’sir ko‘rsatmaydi. MnO 
ning  miqdori  2  –  4%  dan  oshishi  mumkin  emas,  chunki  u  shlakni  (faolligini) 
pasaytiradi. 


171 
 
Oddiy  sharoitlarda  suv  bilan  birikishida  deyarli  domna    shlaklari    faolligini 
ko‘rsatmaydilar  va  qotmaydilar.  Ammo  tadqiqotlar  shuni  qo‘rsatdki  shlaklardagi 
kristal  yoki  shishasimon  fazalaridagi  moddalarga  mexaniq,  kimyoviy  va  issiqlik 
omillar  ta’sir  ettirsa  ular  suv  bilan  ta’sirlashadi  va  gidravlik  qotishga  qobiliyati 
oshadi. Natijada yangi, suvda eriymadigan moddalar hosil qilinadi. Xususan, gelenit - 
2aO,  Al
2
O
3
,  SiO
2  – 
oddiiy haroratda inert bo‘lib Sa(ON) ta’sirida suv bilan oddiy 
sharoitlarda qotuvchi mahsulotlar hosil qiladi. 
Okermanit  -  2CaO,  MgO,  2SiO
2
  oddiy  sharoitda  va  neytral  muhitda 
gidratatsiyaga  qodir  emas,  ammo  Sa(ON)

ta’sirida  u  S–S–N(II)  hosil  qilib 
gidratlanadi. 
Odatda, ishqoriy faollashtiruvchilar sifatida ohak va portlandsement qo‘llashadi, 
ular suv bilan ta’sirlashuvida Sa(ON)
2
 ni ajratadi. 
Sulfat faollashtiruvchilar sifatida – gips yoki angidrid qo‘llanadi. 
Asosiy domna shlaklari 44 – 48% SaO, 35 – 38%  SiO

5 – 10%  Al
2
O
3
  lardan 
iborat. Bo‘lar 5 – 10% ohak yoki portlandsement ta’sirida ishqorli faollashishga duch 
keladilar va past asosli gidrosilikatlar hosil qilishga olib keladi. Har xil tarkibli shlakli 
shishalarni gidravlik faolligi issiqlik ishlovida keskin oshadi. 
Granullangan  elektrotermofosfor    shlaklari  fosfatli  mineral  xom  ashyolar  – 
fosforitlar va apatitlarni – oddiy fosfor ajratib olish uchun ularga elektrotermik ishlov 
berishda hosil bo‘ladigan qo‘shimcha mahsulotlardir. 1t fosfordan – 10 – 12t shlaklar 
hosil  bo‘ladi  va  ular  quyidagilardan  iborat  SaO  –  MgO  yig‘indisi  80  –  85%. 
Elektrotermofosfor  shlaklar  shlakoportlandsement  ishlab  chiqarishda  ishlatiladi.  Bu 
shlaklarda quyidagilar bo‘lishi kerak:  
SiO
2
 – 38% dan kam emas 
SaO Q MgO – 43% dan kam emas 
R
2
05 – 2,5% dan ko‘i emas 
Ular  kukunsimon  toshko‘mirni  1500  –  1700
0
S  da  yoqishda  hosil  bo‘ladi. 
Ularning mineralli qismini o‘txonadan erigan shlak ko‘rinishida chiqarib olinadi va 
suvda  granullanadi.  Ular  asosan  shaffof  kislotali  ferroalyuminosilikat  shishadan 


172 
 
iborat bo‘ladi. Tarkibida 85  – 92% gacha SiO
2
,  Al
2
O
3
, F
2
O mavjud. Bo‘lar bir xil 
kimyoviy va fazoviy tarkibga egadir. Yonilg‘i granullargan shlaklardan tayyorlangan 
bog‘lovchilar  avtoklavdi  qotishda  gidrogranat,  murakkab  tarkibli  birikmalar  hosil 
qilib qotadi. 
Bog‘lovchi moddalar uchun mo‘ljalangan shlaklar keskin suv; bug‘, havo bilan 
sovutilsa ularni faolligi oshadi. 
Zamonaviy  metallurgiya  zavodlarida  granullashni  ikkita  usulini  qo‘llashadi  – 
xo‘l  va  quruq.  Xo‘l  usulda  qaynoq  suyuq  shlaklar  suvli  basseynga  quyiladi. 
Basseynlar  domna  pechlarning  yonida  joylashgan  bo‘lib,  ularning  sig‘imi  450  – 
800m
3
 va to‘rt burchakli beton rezervuar ko‘rinishda bo‘ladi va xo‘l granullashda 1t 
shlakni  sovutishga  2  –  2,5m
3
  suv  sarflanadi.  Ammo  bu  usulni  kamchiliklari  bor: 
olingan shlaklar yuqori namlikka 20  – 30% ega bo‘ladilar, quruq usulda granullash 
barabanli,  eng  ko‘p  qo‘llaniladigan  suv  bilan  zarb  beruvchi  asboblarda  o‘tqaziladi. 
Bu holda suv sarfi 1 tonna shlaka 2-2,5 m
3
 sarflanadi, granullangan shlakning namligi 
4-7%  tashkil  qiladi.  Granullargan  shlaklar  bilan  aralashtirilgan  shlakli  bog‘lovchi 
moddalar shlakoportlandsement ishlab chiqarishda ko‘llanadi.  

Download 4,47 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   131   132   133   134   135   136   137   138   ...   164




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish