Qurilish materiallari va konstruksiyalari

3. Suvli va suvsiz kalg’tsiy sulg’fat modifikatsiyasi
Harorat va qizish sharoitlariga bog’liq holda suvli kalg’tsiy sulg’fatning turli modifikatsiyalarini hosil qilish mumkin, ular kristallarning zichligi, shakli va oichamlari, gidratatsiya issiqligi, issiqlik sig’imi, optik xossalari va boshqa xususiyatlari bilan bir-biridan farq qiladi.
Kalg’tsiy sulg’fat modifikatsiyasini, ulaming barqaror mavjudlik sharoitlarini, birining ikkinchisiga aylanishini tekshirishga bir qan-cha tadqiqotlarbag’ishlangan (Le Shatelye, Vant Goff, A.A. Baykov, D.S. Belyankin, P.P. Budnikov, Kelli, Suttard, Anderson, Flerks va boshqalar). Biroq hozirga qadar uning suvli va suvsiz modifikatsiyalari soni, ularning tuzilishlari hamda flzik-kimyoviy xossalari xususida yagona fikr yohq. D.S.Belyankin va L.G.Berg tadqiqotlari bo’yicha, shuningdek, Kelli, Suttard, Anderson ma`lumotlari asosida kalg’tsiy sulg’fatning quyidagi modifikatsiyalari ma`lum:
1. ikki molekula suvli kalg’tsiy sulg’fat (gips) СaSO4 • 2H₂O.
2. a - yarim molekulali suvli kalg’tsiy sulg’fat (a - yarim gidrat) a - СaSO4 • 0,5H₂O, B - СaSO4 • 0,5H₂O.
3. B - yarim molekula suvli kalg’tsiy sulg’fat (B - yarim gidrat).
4. a - suvsizlantirilgan yarim gidrat a - СaSO4.
5. B - suvsizlantirilgan yarim gidrat B - СaSO4.
6. a - yeruvchan angidrid a - СaSO4.
7. B - yeruvchan angidrid B - СaSO4.
8. Yerimaydigan angidrid (odatda angidrit deb ataladigan) CaSО₄.
Gips suvsizlantirilganda dastlab yarim gidratga aylanadi so’ngra qizish jarayonida suvsiz modifikatsiyalarga - angidridlarga aylanadi. a - va B - modifikatsiyalarining hosil boiishi issiqlik tahsirida ishlov berish sharoitlariga bogiiq.

B - yarim gidrat deb ataluvchi modifikatsiya digidratatsiya jarayonida suvning bug’ holida chiqish sharoitida hosil boiib, natijada bu modifikatsiya zarralari ichki yuzasi ancha rivojlangan tarkibiy tuzilish hosil qiladi.

B - yarim gidratdan farqli ravishda a - yarim gidrat gipsga suvda yoki tuz va kislotaning suvdagi yeritmalarida issiqlik tahsirida ishlov berilayotganda hosil boiadi. Bunda suv suyuq tomchi holatida ajralib, a - yarim gidratning zich kristallari hosil boiishi uchun sharoit tug’iladi. Natijada B - yarim gidrat zarrachalarining solishtirma sathi a - yarim gidratnikiga nisbatan ancha (2,5 - 5 marta) yuqori boiadi.
Zarrachalar ichki sathining xilma-xilligi yordamida B va a yarim gidratlarning sindirish va zichlik ko’rsatkichlaridagi farqni izohlash mumkin.
a yarim gidrat suvda qorilganda B - yarim gidratga nisbatan kam suv sarflab qo’zg’aluvchanligi keraklicha boigan xamir olish mumkin. Demak, gipsning a - yarim gidratli modifikatsiyasidan qotgan gips B - yarim gidratliga nisbatan ancha zich va mustahkam bo’ladi. Agar a va B - yarim gidratlar teng hajmdagi suvda qorilsa, hosil bo’ladigan gipstoshning mustahkamligi ham o’zaro teng bo’ladi.
Suvda qorilganda a - yarim gidrat B - yarim gidratga nisbatan birmuncha sust tishlashadi, bunda B - yarim gidrat zarrachalarining chinakam sathi yuqori darajada rivojlanganligi tufayli gidratatsiya tezligi ortadi