Qurilish materiallari va buyumlari

 
5-ISH. G‘ISHTNING MARKASINI ANIQLASH 
Oddiy pishiq g‘ishtga (plastik usulda qoliplangan) mustahkamlik bo‘yicha qo‘yiladigan talablar. 
Mustahkamlik 
chegarasi, kamida 
G‘ishtning markasi 
75 
100 
125 
150 
200 
250 
300 
Siqilishga, 
kgs/sm
2
MPa 
75 
50 
100 
75 
125 
100 
150 
125 
200 
150 
250 
200 
300 
250 
Egilishga, 
kgs/sm
2
MPa 
18 
9 
22 
11 
25 
12 
28 
14 
34 
17 
36 
19 
40 
21 
G‘ishtning markasi gidravlik pressda tekshirilgan g‘isht namunalarining siqilishdagi hamda 
egilishdagi mustahkamlik chegaralariga asoslanib aniqlanadi. 
 
a) SIQILISHGA BO‘LGAN MUSTAHKAMLIK CHEGARASINI ANIQLASH. 
Materialning 
siqilishdagi mustahkamlik chegarasi deganda, shu materialdan tayyorlangan namunaning emirilishiga 
sabab bo‘ladigan kuchga mos bo‘lgan zo‘riqish tushuniladi. 
Asbob va uskunalar.
Arra, chizg‘ich, sement qorishtirgich, gidravlik press. 
Ishlash tartibi.
Sinash uchun tanlangan g‘ishtlar disk arrali stanokda qoq o‘rtasidan arralanadi, 
arralab ikki teng qismga bo‘linadi. SHu yarimtali g‘ishtlar markasi 400 dan past bo‘lmagan 
portlandsementdan tayyorlangan qorishma yordamida ustma-ust yopishtiriladi, bunda qorishma 
qatlamining qalinligi 5 mm dan kam bo‘lmasligi, yarimtali g‘ishtlarning arra tekkan yuzalari qarama-
qarshi tarafga qaratilgan bo‘lishi lozim. YArimtali g‘ishtlardan hosil qilingan namuna shaklan kubga 
o‘xshashi kerak (b-rasm). Tayyorlangan namunalarni laboratoriyada nam sharoitda 3-4 sutka saqlab, 
qorishma tarkibi toshdek qotgandan keyingina ularning siqilishdagi mustahkamligini tekshirish kerak. 
Siqilishdagi mustahkamlik chegarasini aniqlash chog‘ida namunani gidravlik pressning pastki 
tayanchiga shunday o‘rnatish kerakki, uning geometrik markazi tayanch markazi to‘g‘risida joylashsin. 

---

-
114 -
SHundan keyin pressning yuqorigi tayanchi namuna ustiga tushirib qo‘yiladi va press nasosi ishga 
tushirilib, namuna to emirilguncha siqiladi. Pressning nazorat mili emiruvchi kuchni ko‘rsatib turadi.
№ 
O‘lchamlari, sm 
Namuna 
yuzasi,sm
2
Buzuvchi 
kuch, kgs 
Siqilishga mustaxkamlik 
chegarasi, kgs/sm
2
(MPa) 
uzunligi 
eni 
1 
2 
Hisoblash formulasi: 
S
P
R
с

2 ta namunaning o‘rtacha qiymati ....... 
b) EGILISHGA BO‘LGAN MUSTAHKAMLIK CHEGARASINI ANIQLASH. 
Asbob va uskunalar. 
Gidravlik press, sement qorishma, 3 ta tayanch
.
 
Ishlash tartibi. 
Egilishdagi mustahkamlik chegarasi butun g‘ishtni gidravlik pressda sinab ko‘rib 
aniqlanadi. Buning uchun g‘isht pressning bir-biridan 200 mm masofada joylashgan ikki tayanchga 
serbar yuzasi bilan yotkaziladi (rasm). Tayanchlar 10-15 mm radius bilan dumaloqlangan bo‘lishi kerak. 
G‘ishtning qoq o‘rtasiga xuddi shunday dumaloq tayanch orqali kuch qo‘yiladi. G‘isht tayanchlarda 
to‘g‘ri joylashishi va ularga yopishib turishi lozim, buning uchun g‘ishtning uchta joyiga, ya’ni 
tayanchlarga tayanib turadigan joyiga va tepadan kuch bilan bosib turadigan joyiga sement 
qorishmadan eni 20-30 mm bo‘lgan tasmalar yotqizish kerak. Agar g‘isht yorilib ketgan bo‘lsa, qorishma 
tasmalarni shunday joylashtirish kerakki, sinash paytida eng katta yoriq ostki tomonda bo‘lsin. 
Namunalar, to qorishma qatlami toshdek qotguncha 3-4 sutka laboratoriyada saqlanishi lozim. Sinash 
oldidan g‘ishtning ko‘ndalang kesimini uning tayanchlar orasidagi o‘rta joyidan 1 mm gacha aniqlikda 
o‘lchash kerak. G‘ishtlar 10 t gidravlik pressda sinaladi.
№ 
O‘lchamlari, sm 
Tayanchlar 
orasidagi masofa 
Buzuvchi 
kuch, kgs 
Egilishga mustahkamlik 
chegarasi kgs/sm
2
(MPa) 
eni 
qalinligi 
1 
2 
3 
O‘rtacha (3ta namunadan)..... 
Hisoblash formulasi:
;
2
3
2
bh
Pl
R
эг

Rasm. Egilishga sinash uchun tayyorlangan namunaning ko‘rinishi.