Qurilish materiallari va buyumlari

2. Qurilish materiallarining tasniflanishi, standartlash, sertifikatlash va sifat nazorati 
Qurilish materiallarining har bir turi o‘ziga xos fizik, mexanikaviy, kimyoviy va maxsus 
xossalarga (radiatsiyaga munosabat, texnologik ishlov) ega bo‘ladi. Materiallarning tarkibi, 
strukturasi fizik-kimyoviy va texnologik jarayonlar ta’sirida o‘zgarishi bilan ularning barcha xossa 
va xususiyatlari o‘zgaradi.
Qurilish materiallari kelib chiqishiga ko‘ra tabiiy va sun’iy bo‘ladi.
Ular xossalariga nisbatan plastik (bitum, giltuproq) elastik (Yog‘och, po‘lat, rezina), mo‘rt 
(sopol, shisha, beton, cho‘yan), material mustahkamligiga qarab- mustahkamligi yuqori (po‘lat, 
granit, shisha, shishaplast, sitall, beton-polimer), mustahkam (beton, Yog‘och, polimerbeton, pishiq 
g‘isht) va mustahkamligi kichik (gips, ohaktosh, xom g‘isht, ko‘pikbeton, gazbeton) turlarga 
bo‘linadi.
Qurilish materiallarini texnik xossalariga ko‘ra quyidagi guruhlarga bo‘lish mumkin:

---

- 8 - 
plastik materiallar - kuch, temperatura Yoki suv ta’sirida qayta ishlanish xususiyatiga ega bo‘lgan 
materiallar (gil, bitum, mis, qo‘rg‘oshin va x..k.)
elastik materiallar - unga ta’sir etaYotgan kuch olingandan so‘ng o‘z
shakliga qaytadigan materiallar (rezina, po‘lat, Yog‘och) mo‘rt materiallar — ta’sir etaYotgan kuch 
natijasida o‘lchami va shaklini o‘zgartirmaydi, buzilish hossasiga ega bo‘lgan materiallar (shisha, 
cho‘yan, g‘isht va x,.k.)
A) Mustahkam — granit, temir, yog‘och
B) Mustahkamligi past — chig‘anoqtosh, somon, xom g‘isht
a) Qattiq - cho‘yan, shisha, granit
b) Yumshoq - Yog‘och, qo‘rg‘oshin, bitum
Suv, kislota, ishqor, issiq-sovuq hamda fizik-kimyoviy jarayonlar ta’sirida chidamli- (klinker, 
plastmassalar) va chidamsiz (xom g‘isht) materiallar;
Izolyatsiya materiallari-issiqlik o‘tkazmaydigan (mineral paxta, jun, g‘ovakli asbest buyumlar)
Tovushni yutuvchi- (pemza, qatlamli shisha paxta, fibrolit) gidroizolyatsion- (bitum, 
ruberoid, tol) elektroizolyatsion- (rezina, chinni, marmar) xossalarga ega bo‘lgan materiallar.
Materiallarning ishlatilish sharoitiga ko‘ra konstruktiv (tabiiy tosh materiallari, beton, 
qorishma, sopol, yog‘och, polimerbeton, plastmassa va h.k.) va maxsus (issiqlik va tovush 
izolyatsiyasi, gidroizolyatsiya, bezak, korroziyaga chidamli, olovga bardoshli, radiatsiyadan 
himoyalovchi, biologik muhitga chidamli va x.k.) turlarga bo‘linadi. 
Qurilish materiallari xossalarini raqamlar bilan baholash maqsadida Respublika standarti 
(RSt), Tarmoq standarti (TSt), Korxona standarti (KSt), Davlatlararo standart (DSt) lar joriy etilgan. 
Qurilish materiallari standartlari Davlat standarti qo‘mitasi bilan O‘zR Davlatarxitektqurilish 
tomonidan tasdiqlanadi. Bunday standartlar texnik shartlar; texnik talablar; buyum turlari va 
o‘lchamlari; qabul qilish qoidalari; tamg‘alash, o‘rash va tashish qoidalari va sh.k. xollarda bo‘lishi 
mumkin. 
Qurilish materillaridan foydalanib bino va inshootlar qurish “Qurilish me’yorlari va 
qoidalarida” (QMQ) belgilangan bo‘lib, barcha tashkilot va muassasalar uchun majburiydir. 
Qurilish materiallarining 1947 yilda tashkil topgan “Standartlash halqaro tashkiloti (MOS)” 
talablariga javob beruvchi xillari ham mavjud. MOS qurilish materiallarini davlatlararo tashish va 
ishlatishga qulaylik tug‘diradi.