Qurilish materiallari va buyumlari

2. Beton tayyorlash uchun materiallar 
Betonning mexanik, deformativ, gidrofizik, termofizik xossalari uni tashkil etuvchi 
komponentlarning aynan shunday xossalariga mos bo‘ladi.
Sement.
Beton tayyorlashda portlandsement va uning turlari, shlakli va putssolanli sementlar, 
giltuproqli sement va boshqa sement turlari ishlatilishi mumkin.
Sementning markasi betonning siqilishdagi mustahkamlik chegarasi bo‘yicha markasiga nisbatan 
quyidagi mutanosiblikda belgilanadi:
Beton 
markasi 
M150 
M200 
M250 
M300 
M350 
M400 
M450 
M500 
M600 
va 
yuqor 
i 
Sement 
markasi 
M300 
M300 
M400 
M400 
M400 
M500 
M400 
M500 
M550 
M600 
M550 
M600 
M600 
M600 
 
Sement markasi muayyan beton markasi uchun tavsiya etilganidan yuqori bo‘lsa, sement 
tarkibiga maydalab tuyilgan aktiv minerallar qo‘shilishi kerak. YUqori aktivlikdagi sement 
tarkibiga diatomit, trepel, opoka, gliej kabi tabiiy, domna va Yoqilg‘i shlaklari, kullar va sh.k. 
sanoat chiqindilari qo‘shilib, sementni tejash mumkin.
Betonni ishlatish iqlim sharoitiga qarab past Yoki yuqori ekzotermikli sementlarni tanlash 
maqsadga muvofiqdir.

---

- 44 - 
Mayda to‘ldirgich.
Barcha tabiiy va sun’iy tosh materiallarning 0,155mm fraksiyasi beton 
tayyorlashda mayda to‘ldirgich-qum sifatida ishlatiladi.
Oddiy og‘ir beton tayyorlashda tog‘ jinslarining tabiiy emirilishidan hosil bo‘lgan Yoki qattiq tog‘ 
jinslarini maxsus mashinalar Yordamida maydalab saralangan qumlar ishlatiladi.
Qum donachalari mineral tarkibi asosan kvars, dala shpati, kalsit, slyuda kabi otqindi tog‘ 
jinslaridan iborat bo‘lib, ohaktosh, dolomit kabi cho‘kindi tog‘ jinslari kamroq bo‘ladi.
Beton tayyorlashda darYo, dengiz qumlari Yoki tog‘ (jar) qumlari ishlatilishi mumkin. DarYo 
va dengiz qumlari donalari silliq yuzali oval shaklda bo‘lib, loy bilan ifloslangan bo‘lishi mumkin. 
Tog‘ qumlari donalari serqirra shaklda bo‘lib, tarkibida changsimon aralashmalar bo‘ladi.
Qum zich tog‘ jinslarini, shlaklarni maydalab olinganda serqirra va yuzasi g‘adir-budir 
donachalar hosil bo‘ladi. Maydalab olingan qumlar tabiiy hosil bo‘lgan qumlarga nisbatan toza 
bo‘ladi. YUqori sifatli beton tayyorlash uchun qumlarni yuvib, quritib ishlatish kerak.
Betonning sifati mayda to‘ldirgichning mineral tarkibiga, donador tarkibiga, gil va loyli 
aralashmalar miqdoriga, organik aralashmalar mavjudligiga bog‘liq bo‘ladi.
Qum 0,15-5 mm fraksiya oralig‘ida turli o‘lchamdagi donalardan iborat bo‘lishi zarur. Bunda 
qumning oraliq bo‘shliqligi kam bo‘lib, undan tayyorlangan beton esa zich strukturaga ega bo‘ladi. 
Qumning maydayirikligi, ya’ni donador (granulometrik) tarkibi quritilgan qumni (1000 g) standart 
elaklar yig‘ilmasidan o‘tkazish usulida aniqlanadi. Elaklar yig‘ilmasi 5; 2,5; 1,25; 0,63; 0,315; 0,14 
mm ko‘zli elaklardan iborat bo‘ladi.
Qum tarkibida 5-10 mm fraksiyadagi qum-tosh aralashmasi 5% oshmasligi kerak, 10 mm yirik 
donalar esa bo‘lmasligi shart.
12.1-jadval