Qurilish materiallari

Klinker ishlab chiqarish. Klinker xom ashyo tarkibini 75–78% ohaktosh va 22–25% giltuproq tashkil etadi. Xom ashyo tarkibini boyitish uchun tarkibiy oksidlarning birini tashkil etuvchi koinponentlar kiritiladi. Kremniy oksidning miqdorini oshirish uchun kolcliedan ogarkalari yoki rudasi qo'shiladi. Bundan tashqari, shlak, toshko'mir kuli va shu kabilar ishlatiladi. Ularning tarkibida 50– 60% CaO;25-30% SiO₂; 2-5% A1₂O₃; 3-8% boshqa oksidlar bo'ladi. Bu komponentlarning sement tarkibiga kiritilishi yoqilg'i sarfini 20-25% kamaytiradi.
Klinkerni kuydirishda tabiiy gaz, toshko'mir kukuni, mazut va aralash yoqilg'ilar ishlatiladi. Gaz yoqilganda klinker toza kuydiriladi, ko'mir va mazut yoqilganda klinkerda 10-20% nokerak aralashmalar hosil bo'ladi. Sement ishlab chiqarish quyidagi jarayonlardan iborat: ohaktosh va giltuproqni zavodga keltirish; xom ashyoni tayyorlash; xom ashyoni kuydirib klinker olish; gips va 15% gacha gidravlik qo'shimchalar qo'shib klinkerni tuyish; sementni omborxonaga joylashtirish. Xom ashyo 3 usulda tayyorlanadi: quruq, ho'l va kombinatsiyalashgan usullar [1].
Ho'l usulda xom ashyo komponentlari turli usullarda maydalanib aralashtiriladi va suv (35-45%) ishtirokida tuyiladi. Uning tarkibidagi oson eruvchan ohaktosh va giltuproq mayin shlam majmuani hosil qiladi (1-rasm).





1-rasm. shlam


Ho'l usulda yoqilg'i sarfi quruq usulga nisbatan 1,5–2 marta ko'p sarflanadi. Bu usulda ohaktosh karyerdan keltiriladi, jag'li va to'qmoqli maydalagichlarda 5 mm kattalikgacha maydalanadi. Giltuproq glinaboltushkalarda ezg'ilanadi. Maydalangan ohaktosh va giltuproq birgalikda sharli tegirmonlarda suspenziya holatigacha tuyiladi. Sharli tegirmon uzunligi 15 m, diametri 3.2 m bo'lgan, po'latdan ishlangan silindr bo'lib, ichi 3 bo'lakka bo'lingan. Xom ashyo ichi bo'sh vallar orqali bosim ostida bir tomondan beriladi, ikkinchi tomondan esa olinadi. Tegirmon ichida 1 va 2 bo'lmalar polat yoki cho'yan sharlar bilan, 3 bo'lma silindrchalar bilan toldiriladi. Quvursimon tegirmonlar to'xtovsiz ravishda soatiga 30–50 tonna xom ashyoni shlam massasiga aylantiradi. Shlam nasoslar shlambasseynlarga yuboriladi va 5–7 kunlik zaxira miqdorida saqlanadi. Basseyndan shlam o'lchovli ta'minlovchi orqali aylanma xumdonlarga uzatiladi.