Qurilish materiallari

Quruq usulda klinker siklonli issiq almashinuvchi reaktor-dekarbonizatorlarda bir texnologik tizimda 3000 tonnagacha klin­ker kuydiriladi. Bu usulda yoqilg'i hol usulga nisbatan 30–40% kam sarflanadi. Quruq usulda ohaktosh va giltuproq tegirmonda 1–2% qoldiq namlikgacha maydalanadi.





5.3a-rasm. Aylanma xumdon, umumiy ko`rinishi


Kombinatsiyalashgan usulda ho'l usulsingari bo'lakchalar tayyorlanadi, quritiladi va quruq usulga binoan kuydiriladi. Bunda yoqilg'I ho' lusulga nisbatan 20-30% kam sarflanadi.
Kuydirish xumdoni (5.3a va 5.3b -rasmlar) po'latdan yasalgan, ichki tomondan olovga bardoshli maleriallar bilan qoplangan silindr.



5.3b-rasm. Aylanma xumdon:
1 - xom ashyo aralashmasi (shixta): 2 – issiq gazlar; 3 – aylana maxumdon;
4 – issiqlik almashinishini yaxshilaydigan zanjirli osmalar; 5 – harakatga
keltiruvchi qurilma; 6 – xumdonning suvli sovitish zonasi; 7 – alanga;
8 - forsunka vositasida yoqilg'i yuborish: 9 - klinker; 10 - sovitkich;
11 – tayanchlar.


Xumdonning uzunligi 150-185-230 m, diametri 4-5-7 m va 3,5-4° qiyalikda o'rnatilib, markaziy o'q atrofida daqiqaiga 0,5-1,4 marta aylanadi. Shlam yuqori qismdan solinib, pastki qismga harakatlanadi. Pastki qismdan gaz yoki ko'mir kukuni havo bilan birga yoqiladi va 1500°C gacha harorat hosil qilinadi.
Xumdon ichidagi jarayonlar haroratga qarab oltiga bo'linadi:

1. 
   Bug'lanish zonasida shlam tarkibidagi mexanik bog'langan suv 70-200°C haroratgacha qizdirilganda chiqib ketadi. Quritilgan material yirik bo'laklar xumdonning aylanishi tufayli devorlarga urilib maydalanadi.
   
2. 
   Isitish zonasida 200-700°C haroratda organik aralashmalar yonib ketadi, kimyoviy bog'langan suv (kristallkimyoviy) yo'qotiladi va suvsiz kaolinit Al₂O₃ 2SiO₂ hosil bo'ladi.
   
3. 
   Dekarbonizatsiya zonasida harorat 700 dan 1100°C gacha bo'lib, kalsiy va magniy karbonatlar dissotsiatsiyalanadi va kalsiy oksidi ko'p miqdorda erkin holda hosil bo'ladi. Dissotsiatsiya jarayoni endotermik bo'lgani uchun bu zonada katta issiqlik miqdori yutiladi.
   

Bu zonada giltuproqdan A1₂O₃, SiO₂ va Fe₂O₃ kabilar kinoksidlar hosil bo'ladi va ular CaO bilan birikib qattiq holatda 3CaO∙Al₂O₃∙Fe₂O₃ va 2CaO∙SiO₂ minerallarni hosil qiladi.
4. Ekzotermik jarayonlar zonasida harorat 1100 dan 1250°C gacha bo'ladi. Bu zonada qattiq fazali reaksiyalar natijasida 4CaO∙Al₂O₃∙Fe₂O₃va 2CaO∙SiO₂ hosil bo'ladi. Ekzotermik reaksiyalar natijasida harorat 150-200°C ga ko'tariladi.
5. Pishirish zonasida harorat 1300 dan 1450°C gacha ko'tarilib, yana 1300°C gacha kamayadi. Bu zonada hosil bo'lgan minerallar qisman eriydi, qayta birikib 3CaOSiO, hosil bo'ladi. 1450°C haroratda 2CaOSiO₂ va CaO birikib alit hosil bo'ladi va klinker tarkibida erkin holatdagi CaO 0,5–1% qoladi. Erigan minerallar xumdon devorlarida to'xtovsiz dumalagani uchun soqqachalar hosil bo'ladi. Bu zonada haroratning 1300°C gacha pasayishi eritmaning
kristallanishiga va 3CaOAl₂O₃, 4CaO∙Al₂O₃Fe₂O₃ va MgO larning hosil bolishiga olib keladi.
6.Sovitish zonasida klinker harorati 1300°C dan 1000°C gacha pasayadi va C₃S, C₂S, C₃A, C₄AF va MgO hosil bo'ladi.
Klinker soqqachalar xumdondan to'q kulrangi yoki ko'kimtir kul rangida chiqadi. Klinker panjarali, rekuperatorli va boshqa turdagi sovitkichlarda 1000°C dan 100~200 °C gacha sovitiladi. Klinkerni tindirish uchun bir-ikki hafta oraliq omborlarda saqlanadi.