Qurilish materiallari, buyumlari va konstruktsiyalarini ishlab chiqarish

Tola xossalari.
Bazalt tolalari asosidagi materiallar quyidagi muhim
xossalarga ega: g‟ovakligi, haroratga bardoshliligi, bug‟ o‟tkazuvchanligi va
kimyoviy muhitga chidamliligi. 
Bazalt tolalari g‟ovakligi hajmi bo‟yicha 70 % va undan ko‟pni tashkil etadi.
Agar material g‟ovaklari havo bilan to‟lgan bo‟lsa, bunday g‟ovaklikka ega
bazalt katta bo‟lmagan issiqlik o‟tkazuvchanlikka ega. 
Haroratga bardoshlilik issiqlik saqlovchi materiallarning muhim xossalaridan
biri bo‟lib, ayniqsa yuqori haroratlarda ishlovchi sanoat jihozlarini saqlash
uchun qo‟llaniladi. 

---

54 
Materiallarning haroratbardoshligi qo‟llashning texnikaviy harorati bilan
tavsiflanadi, qaysi orqali materialni texnikaviy xossalarini o‟zgartirmasdan
qo‟llash mumkin. 
Bug‟ o‟tkazuvchanlik bu materialning o‟z g‟ovaklari orqali suv bug‟larini
o‟tkazish qobiliyatiga aytiladi. Bazalt tolali tutash g‟ovaklarning mavjudligi,
havoni qanday miqdorini o‟tkazsa, huddi shundy miqdorda bug‟ o‟tkazadilar.
Bunday bug‟ o‟tkazuvchanligi tufayli bunday materiallar ko‟pincha har doim
quruq bo‟ladi. 
Bug‟ning kondensati asosan keyingi sovuqroq qatlamida kuzatiladi.
Kimyoviy
bardoshlik.
Bazaltli tolalar organik moddalar (moy, erituvchi va boshqalar),
hamda ishqor va kislotalar tasiriga yaxshi bardoshlikka ega. 
Bazaltning kimyoviy va minerologik tarkibi: 
-
vulkanik shisha
-
plagioklazlar mikrolitlari 
-
titanomagnetat 
-
magnetat hamda klinopiroksenlar 
Mineral strukturasi profillangan paxta shishali yoki bekitilgan kristall afirli
bo‟ladi. Birinchi turdagi jinslar qora rangli piroksenlar prizmalari
aralashmalari ko‟p bo‟lmagan miqdori borligi hamda sariq botqoq rangli
olivin izometrik kristallari mavjudligi bilan farq qiladi. Bunday chochmalar
butun massaning to‟rt qismini egallashi mumkin. 
Bundan tashqari bazalt tarkibida shoxshimon shisha qadahi (rovaya obmanka)
va ortopiroksen uchrashi mumkin. Eng ko‟m tarqalgan aktsessor
minerallardan apatit hisoblanadi. 
Bazalt asosan vulqon lava oqimlaridan qazib olinadi. Yuqori qismidan qazib
olingan bo‟laklar pufaksimon bo‟ladi buning sababi lava sovishi vaqtida
undan bug‟ va gazlar chiqib ketgan bo‟ladi. Keyinchalik hosil bo‟lgan
teshiklarga boshqa minerallar yig‟ila boshlaydi ularga ko‟p tarqalgan prenit
seolit kalsiy va mis kiradi.